Σχετικά και άσχετα, στις σχέσεις των ανθρώπων

Διαβάζω (εδώ) τον διάλογο που ο Σωκράτης είχε με την Διοτίμα, όπως ο διάλογος αυτός παρουσιάζεται στο "Συμπόσιο" του Πλάτωνα, και αντιγράφω το απόσπασμα:

Διοτίμα: «Ποία φαντάζεσαι, Σωκράτη, ειν' η αιτία του έρωτος τούτου και του πόθου; Δεν έχεις προσέξει λοιπόν τον ζωηρόν ερεθισμόν, εις τον οποίον υποπίπτουν όλα τα ζώα, όταν τα καταλάβη η επιθυμία να γεννήσουν, και τα χερσαία και τα πετεινά, πώς αρρωσταίνουν όλα και κατακυριεύονται από τον έρωτα, πρώτον μεν να ενωθούν μαζί, έπειτα δια την ανατροφήν του γεννηθέντος; Πώς είναι αποφασισμένα, προς υπεράσπισιν τούτων, και πόλεμον να διεξάγουν, και τ' ασθενέστερα ακόμη προς τα δυνατότερα, και εις τον θάνατον να βαδίσουν υπέρ αυτών, και να τα τινάξουν από την πείναν αυτά δια να εξασφαλίσουν εις εκείνα την τροφήν, και το κάθε τι να πράξουν; Καλά» είπεν «οι άνθρωποι· θα ημπορούσε να υποθέση κανείς, ότι το κάνουν από υπολογισμόν. Αλλά τα ζώα; Ποίος είναι ο λόγος της τοιαύτης ερωτικής των συγκινήσεως; Ημπορείς να μου εξήγησης;»

Σωκράτης: "Δεν γνωρίζω Διοτίμα" της είπα.

Διοτίμα: "Έχεις λοιπόν την ιδέαν, πως θα γίνης ποτέ έμπειρος εις τα ζητήματα του έρωτος εφ' όσον δεν εννοείς αυτά;»

Σωκράτης: «Μα σου το είπα, Διοτίμα, και προ ολίγου· αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ήλθα κοντά σου, επειδή εκατάλαβα πως χρειάζομαι διδασκαλίαν. Λέγε μου λοιπόν και τούτου του φαινομένου την εξήγησιν και των άλλων των σχετιζομένων με τον έρωτα».

Διοτίμα: «Λοιπόν» είπε «εφ' όσον η πεποίθησίς σου είναι ότι αντικείμενον φυσικόν του έρωτος ειν' εκείνο, το όποιον πολλάκις από κοινού διεπιστώσαμεν δεν πρέπει να εκπλήττεσαι. Διότι και εις την περίπτωσιν αυτήν, όπως και εκεί, δια τον ίδιον λόγον επιδιώκει η φύσις η θνητή, καθ' όσον είναι δυνατόν, να ειν' αιωνία και αθάνατος. Δυνατόν δε της είναι κατά τούτον μόνον τον τρόπον, δια της αναπαραγωγής, με το ν' αφήνη πάντοτε εις του παλαιού την θέσιν ένα νέον παρόμοιον. Άλλωστε και εις ό,τι ονομάζομεν ενότητα ατομικής ζωής και υπάρξεως εκάστου εμψύχου όντος ― π.χ. ένας άνθρωπος από της παιδικής του ηλικίας μέχρις ότου γίνη γέρων, θεωρείται πως είναι ο ίδιος· ουχ ήττον αυτός, μολονότι δεν έχει ποτέ τα ίδια συστατικά εις τον οργανισμόν του, εν τούτοις λέγομεν πως είναι ο ίδιος, ενώ διαρκώς ανανεώνεται και αποβάλλει μερικά, εις τας τρίχας, την σάρκα, τα οστά, το αίμα εις ολόκληρον γενικώς το σώμα. Και όχι μόνον εις το σώμα· αλλά και εις την ψυχήν, οι τρόποι, τα ήθη, αι αντιλήψεις, αι επιθυμίαι, αι ηδοναί, αι λύπαι, οι φόβοι, τίποτε απ' αυτά δεν παραμένει αναλλοίωτον εις κάθε άτομον, αλλά γεννώνται μεν άλλα, άλλα δε χάνονται». Και συνεχίζει: «Πολύ δε περισσότερον παράδοξον είναι ακόμη, ότι και αι γνώσεις, όχι μόνον άλλαι μας έρχονται και άλλαι μας αφήνουν, και ποτέ δεν είμεθα οι ίδιοι ούτε ως προς τας γνώσεις, αλλά και μία και μόνη γνώσις έχει την ιδίαν τύχην. Διότι αυτό που ονομάζομεν μελέτην, γίνεται με την προϋπόθεσιν ότι η γνώσις εξαφανίζεται· άλλωστε η λησμοσύνη ειν' εξαφανισμός γνώσεως, ενώ αφ' ετέρου η μελέτη, εισάγουσα νέαν παράστασιν αντί της αποχωρούσης, διατηρεί την γνώσιν, ώστε να φαίνεται πως παραμένει η ιδία. Πράγματι μ' αυτό μόνον το μέσον διατηρείται κάθε θνητή ύπαρξις, όχι με το να παραμένη αιωνίως αναλλοίωτος καθ' όλα, όπως το θείον, αλλά με το ν' αφήνη κάθε τι που φεύγει και παλαιώνει, ένα άλλο νέον εις την θέσιν του, όμοιον όπως αυτό. Μ' αυτό το τέχνασμα» είπε «Σωκράτη, έχει μέρος εις την αθανασίαν η θνητή ύπαρξις, και ως προς το σώμα, και ως προς όλα τ' άλλα· η αθάνατος πάλιν με άλλο. Μη σου φαίνεται λοιπόν παράξενον, ότι κάθε ύπαρξις εμφύτως αποδίδει σημασίαν εις το αποβλάστημά της·χάριν της αθανασίας συνοδεύει τα όντα όλα ο ζήλος αυτός και ο έρως».

Μελετώντας ετούτον τον διάλογο, σιγά σιγά ξετυλίγεται μπροστά μου ένα κουβάρι από αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων,  τις σχέσεις τους, την επικοινωνία τους και συνεπώς, την γνώση -την βαθύτερη γνωριμία- του καθενός από τον άλλο, και την αλληλοπεριχώρησή τους.

Όπως απερίφραστα "ρίχνει το γάντι" η Διοτίμα, "για να είσαι γνώστης, προαπαιτείται  να έχεις [ή, προφανώς, να αποκτήσεις] ουσιαστική αντίληψη των πραγμάτων! (πώς θα γίνης ποτέ έμπειρος εις τα ζητήματα του έρωτος εφ' όσον δεν εννοείς αυτά;").

Η αντιληπτική ικανότητα είναι ο στοιχειώδης πνευματικός ουδός (κατώφλι) για να πραγματοποιηθεί (ακόμη και η υποτυπώδης) επικοινωνία, ανάμεσα σε οποιουσδήποτε ανθρώπους. Προϋποτίθεται λοιπόν, η μελέτη, ώστε να αποκτηθεί η γνώση. Και ο φιλομαθής Σωκράτης, ομολογεί, πως ο λόγος που κατέφυγε στην Διοτίμα, ήταν για να διδαχθεί!

Οι εν σειρά παραστάσεις, η ενημέρωση και τα ερεθίσματα  που λαμβάνονται (όπως συμβαίνει) με τις  διαρκώς εναλασσόμενες (τηλεοπτικές)  εικόνες, δεν αποτελούν γνώση, αλλά μια ανοργάνωτη και άτακτη συσσώρευση πληροφοριών, που συσκοτίζει την δυνατότητα γνώσης και προκαλεί σύγχυση στον αποδέκτη τους.

Απαιτείται όμως κι  ένα ελάχιστο προσωπικό ενδιαφέρον και προβληματισμός, ένθερμη αναζήτηση, ερωτήματα και στόχος. Απαιτείται τουλάχιστον, να είναι κανείς ανοιχτόμυαλος, για να ακούσει και να διδαχθεί, ώστε να αποκτήσει γνώση.  

Προϋποτίθεται ασφαλώς  αντιληπτική ικανότητα του υποκειμένου και πρόθεσή του να συμπράξει,  κι όχι να εμμένει στην διατήρηση ενός εγωτικού κεκτημένου [αγνωσίας, αλλά και αδιαφορίας περί τα τεκταινόμενα γύρω του ή την ανεξήγητα αφελή de facto ανεπέρειστη διατήρηση μιας εξάρχουσας θέση στο περιβάλλον του]. 

Η πρόσληψη των νέων ερεθισμάτων και συνεπώς νέας γνώσης, δεν αναιρεί την ήδη αποκτηθείσα σοφία, αλλά την διευρύνει, και κλειδί γι' αυτό, είναι η ικανότητα διάκρισης και η επεξεργασία του νέου, που συχνά παρουσιάζεται ως θελκτικό.

Η θνητή μας φύση, επιδιώκει όσον είναι δυνατόν, να είναι αιωνία και αθάνατη, δηλαδή, με το ν' αφήνη πάντοτε εις του παλαιού την θέσιν ένα νέον παρόμοιον, λέει η Διοτίμα. Κι αυτό, είναι δυνατό μόνο δια της αναπαραγωγής.

Μα ο άνθρωπος δεν είναι όπως τα άλογα πλάσματα.  Αυτά, που πολλαπλασιάζονται, καθώς η φύση τους τα καλεί και τα προσκαλεί για την αναπαραγωγή, και μετά από λίγο αφήνουν τα μωρά τους  να επιβιώσουν όπως μπορούν.

Ο άνθρωπος,  έχει ευθύνη για τον βλαστό του, επί πολύ καιρό μετά την γέννησή του. Και σήμερα πια, που δεν ζεί μέσα στα σπήλαια, όπως οι πρόγονοί του, πρέπει να επιμεληθεί την ανατροφή και την αγωγή του βλαστού του, ώστε αυτός να αποκτήσει ένα υπόβαθρο στοιχειώδους ηθικής και υπευθυνότητας ως προσωπικότητα, κι ένα υπόβαθρο ηλικίας και δημιουργικής ικανότητας προκειμένου να μπορεί να αυτονομηθεί και να απεξαρτηθεί από την κηδεμονία και την επίβλεψη των γονέων του.

Αν σκεφτούμε όπως οι νεωτεριστές και οι φιλελεύθεροι, τότε θα πούμε όλα εκείνα, που η ατομική απόλαυση και ανευθυνότητα μας ωθούν για να αρνηθούμε δεσμεύσεις και ευθύνες, όπως:

• για την αυτοδιάθεση της εγγύου γυναίκας που το μετάνοιωσε, 
• για την υιοθεσία των άτυχων παιδιών από ευγενή άτομα που επιθυμούν ένα παιδί αλλά δεν μπορούν να το κυοφορήσουν 
• (είτε επειδή αυτό είναι αδύνατο λόγω φύλου, 
• ή λόγω συντρόφου, 
• ή επειδή ξεχαστήκανε και τους προσπέρασε ο καιρός, 
• ή ακόμη και το απεχθές και συνάαμα κυνικό, πως δηλ. ένα μωρό είναι και ιατρικώς χρήσιμο, για μελέτη και υποκατάσταση), 
• και τόσα άλλα!

Σε τούτα τα φαιδρά δεν προβάλλω καμμιά αντίρρηση, όχι επειδή δεν έχω τί να αντιτάξω, αλλά επειδή θαρρώ πως το θέμα όταν τίθεται έτσι, δεν αποσκοπεί σε αντίληψη και γνώση των πραγμάτων, αλλά ως σόφισμα διαφυγής, από έλλειψη λογικής, ή ως επιχείρημα, εκεί που κυριαρχεί η ιδεολογία των "εαυτών"! Αυτών, δηλ., που επιθυμούν μόνο να λάβουν από τους άλλους, και ουδέποτε να συμμετέχουν στην προετοιμασία και  στην δράση, που απαιτεί κάθε δημιουργία.

Σημείωση (από την πηγή):

Για να καθορίσει ποια είναι τα γνωρίσματα του Έρωτα, ο Σωκράτης στο "Συμπόσιο" του Πλάτωνα, κατέφυγε σε μια συνομιλία του με μια γυναίκα από τη Μαντίνεια, τη Διοτίμα.

Η Διοτίμα ήταν γνώστρια της "πυθαγόρειας αριθμοσοφίας". Κατά τον Ξενοφώντα, δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων («ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι»). Αλλά και ο Πρόκλος θεωρεί τη Διοτίμα «Πυθαγορική».

Η Διοτίμα ήταν η ιέρεια εκείνη που έκανε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π.Χ. Το όνομα Διοτίμα είναι επίσης δηλωτικό δράσεων για την ισότητα ανδρών και γυναικών, γι' αυτό και  η Διοτίμα είναι η μόνη γυναίκα που συμμετέχει στο ανδροκρατούμενο Συμπόσιο...

Αυτή υποστήριζε ότι ο Έρωτας είναι ένας δαίμονας, που, ως γιος του Πόρου και της Πενίας, είναι γεμάτος αντιφάσεις, στοχεύει, ωστόσο, στην παντοτινή κατοχή του αγαθού, επιδιώκει δηλαδή την αθανασία.

Το μόνο που μπορεί να πει κανείς ότι έχει επιβιώσει ανά τους αιώνες, σαν κοινό σημείο στήριξης όλων των εκδοχών του έρωτα, είναι η σχεδόν αυθόρμητη διαίσθηση ότι αυτό που διακυβεύεται στο επίπεδο του έρωτα έχει να κάνει με την έλλειψη, ότι κάπου ο έρωτας βρίσκεται σε συνάφεια, σε εγγύτητα με ένα ορισμένο καθεστώς της έλλειψης, η οποία λειτουργεί και σαν αρχή ερωτικοποίησης και επιθυμητότητας ενός αντικειμένου. Δηλαδή ένα αντικείμενο καθίσταται επιθυμητό στο βαθμό που έρχεται να λειτουργήσει στις Πηγή: www.lifo.gr

Το μόνο που μπορεί να πει κανείς ότι έχει επιβιώσει ανά τους αιώνες, σαν κοινό σημείο στήριξης όλων των εκδοχών του έρωτα, είναι η σχεδόν αυθόρμητη διαίσθηση ότι αυτό που διακυβεύεται στο επίπεδο του έρωτα έχει να κάνει με την έλλειψη, ότι κάπου ο έρωτας βρίσκεται σε συνάφεια, σε εγγύτητα με ένα ορισμένο καθεστώς της έλλειψης, η οποία λειτουργεί και σαν αρχή ερωτικοποίησης και επιθυμητότητας ενός αντικειμένου. Δηλαδή ένα αντικείμενο καθίσταται επιθυμητό στο βαθμό που έρχεται να λειτουργήσει στις Πηγή: www.lifo.gr