Κουβεντούλες με τον Bertrand Russell

 

Ετούτο το σημείωμα είναι γραμμένο εξαιτίας μιας ανάρτησης για την οποία έγινε πολλή φαιδρή κουβέντα. Σκέφτηκα λοιπόν πως οι σοβαρές δηλώσεις, δεν μπορεί  να διαβάζονται στο πόδι, αλλά να "τυγχάνουν της ερευνητικής βασάνου" επί της ουσίας αυτών. Όχι από καμμιά βασανιστική διάθεση, αλλά, έτσι, κάτι σαν σταυρόλεξο και "χάριν παιδιάς", διάβασα τις βαρυσήμαντες δηλώσεις και τις σχολίασα υπό την δική μου οπτική.

Η Μανταλένα Μαρία Διαμαντή, γράφει για τον Bertrand Russell:  Θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της αναλυτικής φιλοσοφίας μαζί με τον προστατευόμενό του Βίτγκενστάιν. Φιλόσοφος, μαθηματικός, ιστορικός, θεωρητικός της Λογικής, ειρηνιστής αλλά και  αγνωστικιστής.   Γεννήθηκε στην ακμή της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας. Ένα από τα πρώτα του έργα υπήρξε το Principia Mathematica (που έγραψε σε συνεργασία με τον Whitehead).

"Πολιτικά Ιδεώδη", "Ιστορία Φιλοσοφίας" είναι δύο από τα πιο γνωστά έργα του. Το κείμενό του "Γιατί δεν είμαι Χριστιανός" θεωρήθηκε μανιφέστο του αθεϊσμού. Τιμήθηκε με βραβείου Νόμπελ το 1950.

"Φεύγει από τη ζωή από γρίπη όταν η Βρετανία είχε περάσει δύο παγκόσμιους πολέμους. Κάνει κριτική τόσο  στα πυρηνικά  όσο και την εισβολή των ΗΠΑ και στο Βιετνάμ.Υπήρξε Γ` Κόμης, μέλος του Τάγματος της Αξίας και μέλος της Βασιλικής Εταιρείας". 

Στην συνέχεια, όπως λέει η κ. Διαμαντή "για να εκφράσει την απέχθειά του στον φανατισμό" ο ίδιος δήλωσε πως "Δεν θα πέθαινα ποτέ για τις ιδέες μου, γιατί μπορεί να έκανα λάθος". 

Ευτυχώς πάντως που ο προφέσσορας δεν έζησε στα χρόνια της Ιεράς Εξέτασης, γιατί μπορεί να μην το διάλεγε αυτός, αλλά θα τον διάλεγαν για θάνατο οι άλλοι, για κάποιες από τις δηλώσεις του. Καλό είναι, επίσης,  που δεν ζεί ούτε και σήμερα, γιατί σίγουρα θα τον κατηγορούσαν  οι φεμινίστριες, για προσβλητικές κρίσεις εναντίον των γυναικών, κι άλλοι για δηλώσεις του κατά των ανθρώπων "με ειδικές ικανότητες" κλπ., καθώς μιλάει για ηλιθίους, βλάκες, πατριώτες, θρησκευόμενους, εκπαιδευτικούς κλπ. Το καλό είναι που δεν μιλάει για το σινάφι μου, τους δικηγόρους!

Εδώ παρατίθενται οι 47 δηλώσεις του μεγάλου φιλοσόφου, όπως τις ταξινομεί η κ. Διαμαντή. Καταπληκτική δουλειά. την ευχαριστούμε πολύ.


Όλες τους έχουνε μια δόση από το μεγαλείο, που καθρεφτίζει την σοφία του μεγάλου φιλοσόφου. Κι εμείς που, επίσης, δεν είμαστε φανατικοί, τις ξανασκεφτόμαστε όλες αυτές τις δηλώσεις, και παίρνουμε θέση, γιατί θαρρώ πως είναι σημαντικό να ακούς τί λένε οι σπουδαίοι άνθρωποι, αλλά πρέπει να ξανασκέφτεσαι ό,τι ακούς, για να μπορέσεις να ωφεληθείς.

 Έχουμε λοιπόν και λέμε, πρώτα την δήλωση του Φιλοσόφου, κι ύστερα, μια τοποθέτηση ή μια άλλη οπτική επ' αυτής:

Η 1η του δήλωση (που είναι και η πρώτη φράση από την αυτοβιογραφία του), αναφέρεται στον εαυτό του: Τρία πάθη, απλά, αλλά κατακλυσμιαία, εξουσιάζουν τη ζωή μου: Η λαχτάρα για αγάπη, η αναζήτηση της γνώσης και η αβάσταχτη θλίψη για τα βάσανα του ανθρώπινου είδους.

 Ένας άλλος τρόπος για να δεί κανείς τον εαυτό του: (α) Η λαχτάρα για αγάπη, είναι στο χέρι μας! Κανείς δεν μας εμποδίζει να αγαπάμε, εκτός από τον κακό μας εαυτό. Η λαχτάρα μας όμως να είμαστε αξιαγάπητοι, προϋποθέτει και την προσπάθεια (πνευματική και ψυχική) για το αντίστοιχο αποτέλεσμα.  (β) Η αναζήτηση της γνώσης είναι θέμα προσωπικό, θέμα χαρακτήρα, παιδείας, κλπ. Όπως και η Τέχνη, που είναι εσωτερική έκφραση. Είναι κι αυτή ένα πάθος. Εξάλλου, δεν είναι μοναδικός τρόπος ζωής η αφοσίωση στην έρευνα και στην επιστήμη. (γ) Η αβάσταχτη θλίψη για τα βάσανα του ανθρώπου εδράζεται στην απόσταση από αυτά. Η συμβολή στην απαλλαγή του ανθρώπου από τα βάσανα, που άλλοι του προκαλούν, προϋποθέτει συμμετοχή. Εξ άλλου, κάποιες ταλαιπωρίες κάνουν τον άνθρωπο να σκεφτεί και να δράσει καλύτερα, δημιουργικότερα, κοινωνικότερα. Η αφθονία, η απόλαυση ή η κατανάλωση δεν είναι βέβαιο ότι καταργούν τα βάσανα του ανθρώπινου είδους. Τουναντίον μάλιστα! Κάποιοι τις επιδιώκουν σε βάρος άλλων! Η εσωτερική πληρότητα και γαλήνη δεν βρίσκεται μόνο στα υλικά αγαθά και στην ακηδία.

Η 2η δήλωσή του: Τι κρίμα οι βλάκες να είναι τόσο σίγουροι και οι έξυπνοι τόσο διστακτικοί!

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: τί κρίμα να μπορεί ένας βλάκας να λέει μια αλήθεια, που δεν θα την έλεγε ποτέ ένας έξυπνος, από τον φόβο μήπως κι εκτεθεί!

Η 3η δήλωσή του: Ο ρόλος του πατέρα στη σημερινή μικροαστική οικογένεια είναι πολύ μικρός, ιδιαίτερα αν παίζει γκολφ.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Σήμερα ο ρόλος του πατέρα δεν είναι και πολύ προφανής! Ποιός είναι ο πατέρας; ο γονέας α ή ο γονέας β;

 

Η 4η δήλωσή του: Οι κακοί φιλόσοφοι μπορεί να έχουν κάποια επιρροή. Οι καλοί φιλόσοφοι ποτέ.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι που οι κακοί μπορεί και να προσπαθούν για κάτι, ενώ οι καλοί προσπαθούν μόνο για τον εαυτό τους, για τις θεωρίες τους, και για το κοσμοείδωλό τους.

Η 5η δήλωσή του: Με την εισαγωγή της γεωργίας, η ανθρωπότητα μπήκε σε μια μακρά περίοδο κακίας, μιζέριας και τρέλας, από όπου απελευθερώνεται μόλις τώρα με την ωφέλιμη χρήση των μηχανών.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η ενασχόληση με την γεωργία, πέραν των κακών που επέφερε,  εξοικείωσε, επί πλέον, τον άνθρωπο με την επιμέλεια και την διαρκή φροντίδα: για την γνώση και για κάθε δημιουργική και παραγωγική δράση. Η ρομποτοποίηση δεν δημιουργεί μόνο καλά, δημιουργεί και "άχρηστους" ανθρώπους, αντί να δημιουργεί κοινωνικό χρόνο.

Η 6η δήλωσή του:  Η εργασία είναι δύο ειδών: πρώτον να αλλάζεις τη θέση ύλης επάνω ή κοντά στην επιφάνεια της γης σε σχέση με άλλη ύλη και δεύτερον να λες σε άλλους ανθρώπους να το κάνουν αυτό.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Για κάποιους η εργασία των άλλων είναι σαν μια παρτίδα σκάκι. Κάποιους εξουδετερώνεις και κάποιους άλλους τους χρησιμοποιείς για να νικήσεις!

 

Η 7η δήλωσή του: Η θεμελιώδης έννοια της Πολιτικής είναι η Ισχύς, όπως η Ενέργεια είναι η θεμελιώδης έννοια της Φυσικής.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Σήμερα η θεμελιώδης έννοια της πολιτικής είναι η εξουδετέρωση των μεμονωμένων και αδύνατων κρίκων-κρατών-λαών, που δεν παραδίδονται αμαχητί στους εχθρούς τους. Όπως ακριβώς και της μαφίας.

 Η 8η δήλωσή του: Στην Αμερική, όλοι έχουν την άποψη ότι δεν έχουν κοινωνικά ανώτερους, μιας και όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, αλλά κανένας δεν παραδέχεται ότι δεν έχει κοινωνικά κατώτερους.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Το ίδιο και στην Ευρώπη. Μόνο που οι γερμανοί προχωράνε ειρηνικά τα ανέκαθεν πολεμικά σχέδιά τους, και ο Τσίπρας πιστεύει ότι θα αλλάξει την Ευρώπη στα μέτρα του.

Η 9η δήλωσή του: Κάθε άνθρωπος, όπου πάει κουβαλάει μαζί του ένα σύννεφο από βολικές πεποιθήσεις, που κινούνται μαζί του σαν μύγες σε μια μέρα του καλοκαιριού.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Σύμφωνοι. Αυτό το κάνουμε όλοι, ανεξαιρέτως, μαζί και οι φίλοι και οι εχθροί της σοφίας! 

 Η 10η δήλωσή του: Αγαπάμε αυτούς που μισούν τους εχθρούς μας, και αν δεν είχαμε κανέναν εχθρό, οι άνθρωποι που θ’ αγαπούσαμε θα ήταν ελάχιστοι.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Μπορεί να είναι βολικό να είμαστε οι μόνοι σπουδαίοι, αλλά δεν είναι βολικό να είμαστε μονάχοι στον κόσμο! Εχθροί μας είναι οι τυραννικές και μωροφιλόδοξες  επιθυμίες μας  που μας εξουσιάζουν και μας ωθούν σε αντιπαραθέσεις με τους άλλους για λόγους ισχύος και επιβολής. Γι΄αυτό δεν θα αγαπούσαμε ούτε τον εαυτό μας αν σταματούσε να επιθυμεί την απόκτηση εξουσίας και την προβολή του.

 Η 11η δήλωσή του: Για να είσαι καλός φιλόσοφος, πρέπει να αποκηρύξεις τη μεταφυσική, αλλά να είσαι καλός μαθηματικός. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ένας καλός φιλόσοφος πρέπει να έχει δύναμη πνεύματος. Αλλά, το πνεύμα δεν ικανοποιείται μόνο από τις αισθήσεις και την λογική, γιατί τότε χάνει την ενόραση. Σ'αυτό να συνυπολογίσουμε πως τα μαθηματικά είναι υψίστη μορφή Τέχνης. Αλλά η Τέχνη είναι, εν πολλοίς, ενόραση. Αδιέξοδο.

Η 12η δήλωσή του: Ένα δυνατό μυαλό στα είκοσί του χρόνια μπορεί να ασχολείται με τα μαθηματικά, στα τριάντα με τη φιλοσοφία και στα σαράντα με την πολιτική. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ένα δυνατό μυαλό στα είκοσι καλό είναι να μαθαίνει, στα τριάντα να δημιουργεί και να παράγει  (έργο, γνώση) και στα σαράντα να μην θέλει παιχνίδια σε βάρος τρίτων, αλλά να αναθεωρεί και να διορθώνει τα λάθη του.

Η 13η δήλωσή του: Ο άνθρωπος, για την ευτυχία του, χρειάζεται όχι μόνο την απόλαυση κάποιων πραγμάτων, αλλά και ελπίδα, προσπάθεια και αλλαγή.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η ευτυχία δεν είναι καταναλωτικό αγαθό, που φτιάχνεται με κάποια υλικά. Η ελπίδα και η προσπάθεια προϋποθέτουν κάποια έλλειψη. Η αλλαγή επιζητείται ως αντίδοτο στην πλήξη. Όμως όταν είσαι ευτυχής δεν θέλεις να ελπίσεις, ούτε να προσπαθήσεις ούτε να αλλάξεις τίποτε. Εύχεσαι μόνο να διαρκέσει. Η ευτυχία είναι μια ψυχική κατάσταση που την βιώνει όποιος μπορεί να νιώσει πλήρης μέσα στον κόσμο, ένα με τον κόσμο. Αλλιώς, σε τί θα διέφερε η αίσθηση ατομικής ευτυχίας, από την ηδονή και την εκζήτησή της;

Η 14η δήλωσή του: Η αίσθηση καθήκοντος είναι χρήσιμη στη δουλειά, αλλά προσβλητική στις προσωπικές σχέσεις. Οι άνθρωποι θέλουν να αρέσουν, όχι απλά να τους ανέχονται από παθητικότητα. Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν το καθήκον είναι προσβλητικό για τις προσωπικές σχέσεις, τί είναι η δημιουργία που απαιτεί προσήλωση και εστίαση, μακριά από διασπάσεις ακόμη και από πρόσωπα σημαντικά για την ζωή μας; Και γιατί άραγε η ελκυστικότητα κάποιου θα πρέπει να είναι άσχετη με την κοινωνικότητά του και απόλυτα ταυτιζόμενη με την επιβολή της γοητείας του; Πώς μπορεί κάποιος να αρέσει, αν  δεν έχει την αίσθηση της σημαντικότητας του άλλου στην ζωή του; Εξαρτάται, λοιπόν από το σε ποιόν θέλει κάποιος να αρέσει! Η γοητεία χωρίς περιεχόμενο κάνει τον άνθρωπο να είναι καρικατούρα!

Η 15η δήλωσή του: Το να είσαι ικανός να γεμίσεις τον ελεύθερο χρόνο σου ευφυώς είναι το τελευταίο προϊόν του πολιτισμού και, προς το παρόν, ελάχιστοι άνθρωποι έχουν φτάσει σε αυτό το επίπεδο. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Και αυτό οφείλεται στην κατευθυνόμενη πνευματική αποδιοργάνωση (τύπος, τηλεόραση, διαφήμιση) και στην πολιτική χειραγώγηση. Και τα δυο είναι αντικείμενα φιλοσοφίας και παιδαγωγικής. Ψυχολογίας και οικονομίας. Δηλαδή αντικείμενα πανεπιστημιακής ενασχόλησης.

Η 16η δήλωσή του: Σε όλα τα θέματα, είναι υγιές, πότε-πότε, να κρεμάς ένα ερωτηματικό στα πράγματα που θεωρείς από καιρό δεδομένα.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Και στην "σοφία των σοφών"! Άνθρωποι είναι κι αυτοί, πολλοί μάλιστα λένε ότι δεν προτίθενται να πεθάνουν για τις ιδέες τους, γιατί μπορεί να κάνουν και λάθος!

Η 17η δήλωσή του: Θα πρέπει να σέβεται κανείς την κοινή γνώμη όσο χρειάζεται για να μην πεθάνει της πείνας και για να μην πάει φυλακή. Οτιδήποτε όμως περισσότερο από αυτό είναι εθελοντική υποταγή σε μια περιττή τυραννία και πιθανόν θα παρεμποδίσει την ευτυχία με διάφορους τρόπους.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν η  κοινή γνώμη διακατέχεται από το περί δικαίου αίσθημα, αυτό πρέπει κανείς να το σέβεται απολύτως, κι όχι μόνο όσο δεν θα πεθάνει της πείνας και δεν θα πάει φυλακή. Η κλοπή που κάνει ένας πολιτικός από το δημόσιο ταμείο δεν μπορεί να είναι ανεκτή σε κανένα βαθμό. Αν η φιλοσοφία καταλήγει πως η εντιμότητα είναι περιττή τυραννία, αυτό εξηγεί γιατί πολλοί πνευματικοί άνθρωποι μιλάνε όπως μιλάνε τα ψάρια (τηρούν σιγή ιχθύος επί σημαντικών ζητημάτων), ενώ πολλοί από αυτούς απολαμβάνουν την ευτυχία λαθραία δημοσία δαπάνη.

Η 18η δήλωσή του: Επιστήμη είναι ό,τι ξέρουμε. Φιλοσοφία είναι ό,τι δεν ξέρουμε. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Επιστήμη είναι η οργανωμένη και τεκμηριωμένη γνώση. Φιλοσοφία είναι σύστημα σκέψεων που ταιράζει στις επιδιώξεις μας ή αποσυντονίζει τους αντιπάλους μας.

Η 19η δήλωσή του: Η στέρηση κάποιων πραγμάτων που επιθυμείς, είναι απαραίτητο στοιχείο της ευτυχίας. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η στέρηση κάποιων πραγμάτων που επιθυμείς, είναι ο μόνος τρόπος για να εκτιμήσεις αυτά που έχεις.

Η 20ή δήλωσή του: Είδα μια μέρα ένα παιδί στο σχολείο να κακομεταχειρίζεται ένα μικρότερο αγόρι. Αγανάκτησα, αλλά μου απάντησε: «Οι μεγαλύτεροι με χτυπούν και εγώ χτυπώ τους μικρότερους. Είναι δίκαιο». Με αυτά τα λόγια συνόψισε την ιστορία του ανθρώπινου είδους.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αφού τα παιδιά μιμούνται τους μεγάλους, οι τελευταίοι έχουν την ευθύνη για ό,τι γίνεται. Καλό ή κακό. Έχουνε όμως την διάθεση, την θέληση και το ήθος για να σταματήσουν το κακό που γίνεται στον κόσμο;

Η 21η δήλωσή του: Μη φοβάσαι να έχεις εκκεντρικές απόψεις, γιατί κάθε άποψη που σήμερα είναι γενικά αποδεκτή, κάποτε ήταν εκκεντρική.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Όταν δέχεσαι να σου υπαγορεύουν αυτό που θα λές, και αυτό που θα πιστεύεις, εκείνο που θα συμβεί είναι πως θα σταματήσεις να έχεις άποψη. Γι' αυτό όταν ακούς να συμφωνούνε όλοι σε κάτι, ψάξε βαθύτερα. Μπορεί, ή  να είναι στρατευμένοι ή να είναι εξωνημένοι. Ή αλλιώς: Λέγε κάθε τί που σου κατεβαίνει, μπορεί και να πιάσει για εξυπνάδα!

 Η 22η δήλωσή του: Οι θρησκείες που καταδικάζουν την ηδονή των αισθήσεων, ωθούν τους ανθρώπους να αναζητούν την ηδονή της εξουσίας. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Όταν θρησκεία είναι ο εαυτός μας και η προβολή μας, δεν χρειάζεται ένας Θεός για να κατευθύνει τις σκέψεις και τις επιθυμίες μας.

Η 23η δήλωσή του: Κι αν ακόμα υπάρχει Θεός, αμφιβάλλω ότι έχει τη ματαιοδοξία να προσβάλλεται από αυτούς που αμφισβητούν την ύπαρξή Του. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Πλασματικά ερωτήματα επί  πνευματικού μετεωρισμού.

Η 24η δήλωσή του: Δεν θα πέθαινα ποτέ για τα πιστεύω μου, γιατί μπορεί να είναι λάθος. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι μια πολύ έντιμη δήλωση. Στο βαθμό που δεν τα έχει αναιρέσει, πιστεύει πως οι πεποιθήσεις του είναι σωστές.

Η 25η δήλωσή του: Οι άνθρωποι γεννιούνται αμόρφωτοι, όχι ηλίθιοι. Γίνονται ηλίθιοι με την εκπαίδευση. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν ο ίδιος υπήρξε και πανεπιστημιακός δάσκαλος γνωρίζει καλά τις ευθύνες του στο έργο αυτό.

Η 26η δήλωσή του: Η συνολική ποσότητα ανεπιθύμητου σεξ που ανέχονται οι γυναίκες είναι πιθανότατα μεγαλύτερη στο γάμο παρά στην πορνεία. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αυτό συμβαίνει όταν οι γυναίκες έχουν παντρευτεί κάποιον που έχει τον εγκέφαλό του όχι στην κρανιακή κοιλότητα, αλλά σε άλλο μέρος του σώματος, χαμηλότερα.

Η 27η δήλωσή του: Το ζητούμενο δεν είναι η επιθυμία να πιστέψουμε, αλλά η επιθυμία να ανακαλύψουμε, το οποίο είναι το ακριβώς αντίθετο. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ασφαλώς! Όταν κάποιος πιστεύει μόνο για λόγους ψυχολογικούς, εκείνο ακριβώς που ζητούσε το βρήκε ήδη! δεν υπάρχει κάτι άλλο να ανακαλύψει. Αλλά, σήμερα, ο άνθρωπος δεν ενθαρρύνεται να προσπαθήσει να ανακαλύψει. Οι πάντες γύρω του,  ως παντογνωστικές αυθεντίες, αυτονήτως και εγνωσμένως ανεπίγνωστα, αλλά  πιεστικά και επίμονα, τον διαβεβαιώνουν ότι δεν θα ανακαλύψει απολύτως τίποτε!

Η 28η δήλωσή του: Η ανία είναι ένα ζωτικό πρόβλημα για τον ηθικολόγο, επειδή τουλάχιστον τα μισά αμαρτήματα της ανθρωπότητας οφείλονται στο φόβο γι’ αυτήν. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς:.Η ανία είναι το πρόβλημα που δημιουργεί έναν  καταναλωτή και τα μεγαλύτερα εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας διαπράχθηκαν για την μείωση του κόστους της παραγωγής καταναλωτικών αγαθών. Κι αυτό, για να είναι απρόσκοπτη και διαρκής η διάδοση και η κυκλοφορία τους. Οι ηθικολόγοι δεν συμβάλλουν στην μείωση αυτών των εγκλημάτων,  ούτε και οι φιλόσοφοι.

Η 29η δήλωσή του: Εξουσία είναι η επίτευξη προμελετημένων αποτελεσμάτων. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η οικείωση της -πάσης φύσεως, κι όχι μόνο της πολιτικής- εξουσίας, είναι ο λόγος που λέγονται τα μεγαλύτερα και πιο βάρβαρα ψέμματα. 

Η 30ή δήλωσή του: Είμαι πεπεισμένος ότι η εμμονή μας στη συνήθη γλώσσα στις προσωπικές μας σκέψεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην πρόοδο της φιλοσοφίας.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Το άδειασμα της γλώσσας από το περιεχόμενό της είναι ο καλύτερος τρόπος για να καταστρέψουμε την κοινωνική συνοχή, και η φιλοσοφία, εξυπηρετώντας τους χορηγούς της, μπορεί να αποτελέσει  εξαιρετικά χρήσιμο όχημα στο σκοπό αυτόν, και μάλιστα χωρίς κανένα όφελος για την ανθρωπότητα, και με άπειρα οφέλη για τους υπηρέτες της.

Η 31η δήλωσή του: Η περιφρόνηση της ευτυχίας είναι συνήθως περιφρόνηση της ευτυχίας των άλλων και είναι μια έντεχνη μεταμφίεση του μίσους προς το ανθρώπινο είδος.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η εμμονική επικέντρωση στην ατομική μας ευτυχία, συνιστά έμπρακτη περιφρόνηση της ευτυχίας των άλλων κι είναι μια εντελώς άτεχνη κι απροκάλυπτη εκδήλωση ψυχικής νοσηρότητας και μισανθρωπίας.

Η 32η δήλωσή του: Κάθε πρόοδος στον πολιτισμό έχει αποκηρυχθεί σαν αφύσικη όταν ήταν νέα.
 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Καμμιά όμως αφύσικη πρόοδος δεν δημιούργησε πολιτισμό.

Η 33η δήλωσή του: Ο συλλογικός φόβος ερεθίζει το αγελαίο ένστικτο και τείνει να προκαλεί το μένος εναντίον αυτών που δεν θεωρούνται μέρος της αγέλης.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Γι' αυτό κάποιοι διαιρούν τον κόσμο για να τον χειρίζονται και να τον χειραγωγούν ευκολότερα.

Η 34η δήλωσή του: Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι οι γυναίκες έχουν λιγότερα δόντια από τους άντρες. Αν και παντρεύτηκε δυο φορές, ποτέ δεν του πέρασε από το μυαλό να επαληθεύσει αυτή τη θεωρία ελέγχοντας τα στόματα των συζύγων του. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Φαίνεται πως του διέφυγε καθώς εφησύχαζε μέσα στο πνευματικό του "nothing box".

Η 35η δήλωσή του: Ο άνθρωπος είναι ένα αδύναμο πλάσμα για το οποίο μόνο η υποταγή και η λατρεία είναι αποδεκτές. Η υπερηφάνεια θεωρείται αυθάδεια και η πίστη στην ανθρώπινη δύναμη ασέβεια. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν ο άνθρωπος  υποβληθεί στην ιδέα της αυτο-υποτίμησης, κι αν γελοιοποιηθεί το ήθος και η γενναιότητα, τότε ελέγχονται ευκολώτερα όλες οι ανθρώπινες αντιδράσεις. Γι΄αυτό αγωνίζονται λυσσαλέα, τύπος, τηλεόραση και πολιτική.

Η 36η δήλωσή του: Κανένας άνθρωπος ούτε ομάδα ούτε έθνος δεν μπορεί να ενεργήσει ανθρώπινα ή να σκεφθεί σωστά υπό το κράτος ενός μεγάλου φόβου.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Γι΄αυτό κάποιοι φροντίζουν να τους εμπνέουν σοκ και δέος.

Η 37η δήλωσή του: Μόνο ένας δειλός τολμάει να υπερηφανεύεται ότι δεν έχει νοιώσει ποτέ του φόβο.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Μόνο ένας γενναίος παραδέχεται ότι κάποτε φοβήθηκε.

Η 38η δήλωσή του: Δημοκρατία είναι η διαδικασία με την οποία διαλέγουμε αυτόν στον οποίο θα ρίξουμε το φταίξιμο.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα που μας εξαπατούν με την συναίνεσή μας.

Η 39η δήλωσή του: Λέγεται ότι ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον. Σε όλη μου τη ζωή έψαχνα για στοιχεία που να το αποδεικνύουν αυτό.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι που δεν είχατε την απαιτούμενη μεταδοτικότητα προς τους μαθητές σας.

Η 40ή δήλωσή του: Δεν ξέρω γιατί, όμως κανένας δεν κουτσομπολεύει για τις αρετές των άλλων.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ίσως, για να μην αποκαλύπτεται η έλλειψη της αρετής των κουτσομπόληδων.

 Η 41η δήλωσή του: Υπάρχουν δύο κίνητρα για να διαβάσεις ένα βιβλίο: το ένα είναι για να το απολαύσεις. Το άλλο, για να παινευτείς γι’ αυτό. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Κι ακόμη για να διδαχθείς από την σοφία του συγγραφέα, ή (αν είσαι ο συγγραφέας) για να διορθώσεις τα λάθη σου.

Η 42η δήλωσή του: Πατριωτισμός είναι η προθυμία να σκοτώσεις και να σκοτωθείς για ασήμαντη αφορμή. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Πατριωτισμός είναι να αγαπάς την πατρίδα σου, και να αποδέχεσαι ότι όλοι έχουνε μια πατρίδα που οφείλουν να την αγαπούν.

Η 43η δήλωσή του: Η αναφορά ενός ηλιθίου για τα λόγια ενός ευφυούς ανθρώπου δεν μπορεί να είναι ακριβής, επειδή υποσυνείδητα μεταφράζει αυτό που ακούει σε κάτι που μπορεί να καταλάβει.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Τα λόγια ενός ευφυούς, δεν κινδυνεύουν από την αντίληψη ενός ηλιθίου, γιατί αυτός ηλιθιότητες λέει. Κινδυνεύουν όμως, από την χρήση που θα τους κάνει ένας διεστραμμένος.

Η 44η δήλωσή του: Είναι πιθανό η ανθρωπότητα να βρίσκεται στο κατώφλι μια χρυσής εποχής. Αν είναι έτσι όμως, πρέπει πρώτα να αποκεφαλίσουμε το δράκο που φυλάει την πόρτα, και ο δράκος αυτός είναι η θρησκεία.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι θέμα επιστημονικού ορισμού και εμπεριστατωμένης απόδειξης. Με εικασίες και απόψεις  ως υπόθεση το συμπέρασμα δεν είναι ασφαλές.

Η 45η δήλωσή του: Μια καλή ζωή είναι αυτή που εμπνέεται από την αγάπη και καθοδηγείται από τη γνώση.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Μια καλή ζωή διαπνέεται, σαρκώνει και σαρκώνεται από την αγάπη (δεν μιμείται απλώς μια αγαπητική κατάσταση), και ολοκληρώνεται από την επίγνωση.

Η 46η δήλωσή του: Είναι σπατάλη ενέργειας να θυμώνεις μ’ έναν άνθρωπο που συμπεριφέρεται άσχημα, όπως είναι να θυμώνεις με ένα αμάξι που δεν παίρνει μπροστά.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι μεγαλύτερη σπατάλη ενέργειας να τα ανέχεσαι όλα αυτά και να τους επιτρέπεις να κυβερνάνε την ζωή σου. Πρέπει να ξεμπερδεύεις από τις διαρκείς  κι επίμονες ενοχλήσεις τους.

Η 47η δήλωσή του: Απ’ ό,τι μπορώ να θυμηθώ, δεν υπάρχει ούτε μια λέξη στα Ευαγγέλια που να επαινεί την ευφυΐα.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ο έπαινος αξίζει στα κατορθώματα. Η ευφυϊα είναι χάρισμα.