Κουβεντούλες με τον Bertrand Russell

 

Ετούτο το σημείωμα είναι γραμμένο εξαιτίας μιας ανάρτησης για την οποία έγινε πολλή φαιδρή κουβέντα. Σκέφτηκα λοιπόν πως οι σοβαρές δηλώσεις, δεν μπορεί  να διαβάζονται στο πόδι, αλλά να "τυγχάνουν της ερευνητικής βασάνου" επί της ουσίας αυτών. Όχι από καμμιά βασανιστική διάθεση, αλλά, έτσι, κάτι σαν σταυρόλεξο και "χάριν παιδιάς", διάβασα τις βαρυσήμαντες δηλώσεις και τις σχολίασα υπό την δική μου οπτική.

Η Μανταλένα Μαρία Διαμαντή, γράφει για τον Bertrand Russell:  Θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της αναλυτικής φιλοσοφίας μαζί με τον προστατευόμενό του Βίτγκενστάιν. Φιλόσοφος, μαθηματικός, ιστορικός, θεωρητικός της Λογικής, ειρηνιστής αλλά και  αγνωστικιστής.   Γεννήθηκε στην ακμή της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας. Ένα από τα πρώτα του έργα υπήρξε το Principia Mathematica (που έγραψε σε συνεργασία με τον Whitehead).

"Πολιτικά Ιδεώδη", "Ιστορία Φιλοσοφίας" είναι δύο από τα πιο γνωστά έργα του. Το κείμενό του "Γιατί δεν είμαι Χριστιανός" θεωρήθηκε μανιφέστο του αθεϊσμού. Τιμήθηκε με βραβείου Νόμπελ το 1950.

"Φεύγει από τη ζωή από γρίπη όταν η Βρετανία είχε περάσει δύο παγκόσμιους πολέμους. Κάνει κριτική τόσο  στα πυρηνικά  όσο και την εισβολή των ΗΠΑ και στο Βιετνάμ.Υπήρξε Γ` Κόμης, μέλος του Τάγματος της Αξίας και μέλος της Βασιλικής Εταιρείας". 

Στην συνέχεια, όπως λέει η κ. Διαμαντή "για να εκφράσει την απέχθειά του στον φανατισμό" ο ίδιος δήλωσε πως "Δεν θα πέθαινα ποτέ για τις ιδέες μου, γιατί μπορεί να έκανα λάθος". 

Ευτυχώς πάντως που ο προφέσσορας δεν έζησε στα χρόνια της Ιεράς Εξέτασης, γιατί μπορεί να μην το διάλεγε αυτός, αλλά θα τον διάλεγαν για θάνατο οι άλλοι, για κάποιες από τις δηλώσεις του. Καλό είναι, επίσης,  που δεν ζεί ούτε και σήμερα, γιατί σίγουρα θα τον κατηγορούσαν  οι φεμινίστριες, για προσβλητικές κρίσεις εναντίον των γυναικών, κι άλλοι για δηλώσεις του κατά των ανθρώπων "με ειδικές ικανότητες" κλπ., καθώς μιλάει για ηλιθίους, βλάκες, πατριώτες, θρησκευόμενους, εκπαιδευτικούς κλπ. Το καλό είναι που δεν μιλάει για το σινάφι μου, τους δικηγόρους!

Εδώ παρατίθενται οι 47 δηλώσεις του μεγάλου φιλοσόφου, όπως τις ταξινομεί η κ. Διαμαντή. Καταπληκτική δουλειά. την ευχαριστούμε πολύ.


Όλες τους έχουνε μια δόση από το μεγαλείο, που καθρεφτίζει την σοφία του μεγάλου φιλοσόφου. Κι εμείς που, επίσης, δεν είμαστε φανατικοί, τις ξανασκεφτόμαστε όλες αυτές τις δηλώσεις, και παίρνουμε θέση, γιατί θαρρώ πως είναι σημαντικό να ακούς τί λένε οι σπουδαίοι άνθρωποι, αλλά πρέπει να ξανασκέφτεσαι ό,τι ακούς, για να μπορέσεις να ωφεληθείς.

 Έχουμε λοιπόν και λέμε, πρώτα την δήλωση του Φιλοσόφου, κι ύστερα, μια τοποθέτηση ή μια άλλη οπτική επ' αυτής:

Η 1η του δήλωση (που είναι και η πρώτη φράση από την αυτοβιογραφία του), αναφέρεται στον εαυτό του: Τρία πάθη, απλά, αλλά κατακλυσμιαία, εξουσιάζουν τη ζωή μου: Η λαχτάρα για αγάπη, η αναζήτηση της γνώσης και η αβάσταχτη θλίψη για τα βάσανα του ανθρώπινου είδους.

 Ένας άλλος τρόπος για να δεί κανείς τον εαυτό του: (α) Η λαχτάρα για αγάπη, είναι στο χέρι μας! Κανείς δεν μας εμποδίζει να αγαπάμε, εκτός από τον κακό μας εαυτό. Η λαχτάρα μας όμως να είμαστε αξιαγάπητοι, προϋποθέτει και την προσπάθεια (πνευματική και ψυχική) για το αντίστοιχο αποτέλεσμα.  (β) Η αναζήτηση της γνώσης είναι θέμα προσωπικό, θέμα χαρακτήρα, παιδείας, κλπ. Όπως και η Τέχνη, που είναι εσωτερική έκφραση. Είναι κι αυτή ένα πάθος. Εξάλλου, δεν είναι μοναδικός τρόπος ζωής η αφοσίωση στην έρευνα και στην επιστήμη. (γ) Η αβάσταχτη θλίψη για τα βάσανα του ανθρώπου εδράζεται στην απόσταση από αυτά. Η συμβολή στην απαλλαγή του ανθρώπου από τα βάσανα, που άλλοι του προκαλούν, προϋποθέτει συμμετοχή. Εξ άλλου, κάποιες ταλαιπωρίες κάνουν τον άνθρωπο να σκεφτεί και να δράσει καλύτερα, δημιουργικότερα, κοινωνικότερα. Η αφθονία, η απόλαυση ή η κατανάλωση δεν είναι βέβαιο ότι καταργούν τα βάσανα του ανθρώπινου είδους. Τουναντίον μάλιστα! Κάποιοι τις επιδιώκουν σε βάρος άλλων! Η εσωτερική πληρότητα και γαλήνη δεν βρίσκεται μόνο στα υλικά αγαθά και στην ακηδία.

Η 2η δήλωσή του: Τι κρίμα οι βλάκες να είναι τόσο σίγουροι και οι έξυπνοι τόσο διστακτικοί!

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: τί κρίμα να μπορεί ένας βλάκας να λέει μια αλήθεια, που δεν θα την έλεγε ποτέ ένας έξυπνος, από τον φόβο μήπως κι εκτεθεί!

Η 3η δήλωσή του: Ο ρόλος του πατέρα στη σημερινή μικροαστική οικογένεια είναι πολύ μικρός, ιδιαίτερα αν παίζει γκολφ.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Σήμερα ο ρόλος του πατέρα δεν είναι και πολύ προφανής! Ποιός είναι ο πατέρας; ο γονέας α ή ο γονέας β;

 

Η 4η δήλωσή του: Οι κακοί φιλόσοφοι μπορεί να έχουν κάποια επιρροή. Οι καλοί φιλόσοφοι ποτέ.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι που οι κακοί μπορεί και να προσπαθούν για κάτι, ενώ οι καλοί προσπαθούν μόνο για τον εαυτό τους, για τις θεωρίες τους, και για το κοσμοείδωλό τους.

Η 5η δήλωσή του: Με την εισαγωγή της γεωργίας, η ανθρωπότητα μπήκε σε μια μακρά περίοδο κακίας, μιζέριας και τρέλας, από όπου απελευθερώνεται μόλις τώρα με την ωφέλιμη χρήση των μηχανών.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η ενασχόληση με την γεωργία, πέραν των κακών που επέφερε,  εξοικείωσε, επί πλέον, τον άνθρωπο με την επιμέλεια και την διαρκή φροντίδα: για την γνώση και για κάθε δημιουργική και παραγωγική δράση. Η ρομποτοποίηση δεν δημιουργεί μόνο καλά, δημιουργεί και "άχρηστους" ανθρώπους, αντί να δημιουργεί κοινωνικό χρόνο.

Η 6η δήλωσή του:  Η εργασία είναι δύο ειδών: πρώτον να αλλάζεις τη θέση ύλης επάνω ή κοντά στην επιφάνεια της γης σε σχέση με άλλη ύλη και δεύτερον να λες σε άλλους ανθρώπους να το κάνουν αυτό.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Για κάποιους η εργασία των άλλων είναι σαν μια παρτίδα σκάκι. Κάποιους εξουδετερώνεις και κάποιους άλλους τους χρησιμοποιείς για να νικήσεις!

 

Η 7η δήλωσή του: Η θεμελιώδης έννοια της Πολιτικής είναι η Ισχύς, όπως η Ενέργεια είναι η θεμελιώδης έννοια της Φυσικής.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Σήμερα η θεμελιώδης έννοια της πολιτικής είναι η εξουδετέρωση των μεμονωμένων και αδύνατων κρίκων-κρατών-λαών, που δεν παραδίδονται αμαχητί στους εχθρούς τους. Όπως ακριβώς και της μαφίας.

 Η 8η δήλωσή του: Στην Αμερική, όλοι έχουν την άποψη ότι δεν έχουν κοινωνικά ανώτερους, μιας και όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, αλλά κανένας δεν παραδέχεται ότι δεν έχει κοινωνικά κατώτερους.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Το ίδιο και στην Ευρώπη. Μόνο που οι γερμανοί προχωράνε ειρηνικά τα ανέκαθεν πολεμικά σχέδιά τους, και ο Τσίπρας πιστεύει ότι θα αλλάξει την Ευρώπη στα μέτρα του.

Η 9η δήλωσή του: Κάθε άνθρωπος, όπου πάει κουβαλάει μαζί του ένα σύννεφο από βολικές πεποιθήσεις, που κινούνται μαζί του σαν μύγες σε μια μέρα του καλοκαιριού.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Σύμφωνοι. Αυτό το κάνουμε όλοι, ανεξαιρέτως, μαζί και οι φίλοι και οι εχθροί της σοφίας! 

 Η 10η δήλωσή του: Αγαπάμε αυτούς που μισούν τους εχθρούς μας, και αν δεν είχαμε κανέναν εχθρό, οι άνθρωποι που θ’ αγαπούσαμε θα ήταν ελάχιστοι.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Μπορεί να είναι βολικό να είμαστε οι μόνοι σπουδαίοι, αλλά δεν είναι βολικό να είμαστε μονάχοι στον κόσμο! Εχθροί μας είναι οι τυραννικές και μωροφιλόδοξες  επιθυμίες μας  που μας εξουσιάζουν και μας ωθούν σε αντιπαραθέσεις με τους άλλους για λόγους ισχύος και επιβολής. Γι΄αυτό δεν θα αγαπούσαμε ούτε τον εαυτό μας αν σταματούσε να επιθυμεί την απόκτηση εξουσίας και την προβολή του.

 Η 11η δήλωσή του: Για να είσαι καλός φιλόσοφος, πρέπει να αποκηρύξεις τη μεταφυσική, αλλά να είσαι καλός μαθηματικός. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ένας καλός φιλόσοφος πρέπει να έχει δύναμη πνεύματος. Αλλά, το πνεύμα δεν ικανοποιείται μόνο από τις αισθήσεις και την λογική, γιατί τότε χάνει την ενόραση. Σ'αυτό να συνυπολογίσουμε πως τα μαθηματικά είναι υψίστη μορφή Τέχνης. Αλλά η Τέχνη είναι, εν πολλοίς, ενόραση. Αδιέξοδο.

Η 12η δήλωσή του: Ένα δυνατό μυαλό στα είκοσί του χρόνια μπορεί να ασχολείται με τα μαθηματικά, στα τριάντα με τη φιλοσοφία και στα σαράντα με την πολιτική. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ένα δυνατό μυαλό στα είκοσι καλό είναι να μαθαίνει, στα τριάντα να δημιουργεί και να παράγει  (έργο, γνώση) και στα σαράντα να μην θέλει παιχνίδια σε βάρος τρίτων, αλλά να αναθεωρεί και να διορθώνει τα λάθη του.

Η 13η δήλωσή του: Ο άνθρωπος, για την ευτυχία του, χρειάζεται όχι μόνο την απόλαυση κάποιων πραγμάτων, αλλά και ελπίδα, προσπάθεια και αλλαγή.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η ευτυχία δεν είναι καταναλωτικό αγαθό, που φτιάχνεται με κάποια υλικά. Η ελπίδα και η προσπάθεια προϋποθέτουν κάποια έλλειψη. Η αλλαγή επιζητείται ως αντίδοτο στην πλήξη. Όμως όταν είσαι ευτυχής δεν θέλεις να ελπίσεις, ούτε να προσπαθήσεις ούτε να αλλάξεις τίποτε. Εύχεσαι μόνο να διαρκέσει. Η ευτυχία είναι μια ψυχική κατάσταση που την βιώνει όποιος μπορεί να νιώσει πλήρης μέσα στον κόσμο, ένα με τον κόσμο. Αλλιώς, σε τί θα διέφερε η αίσθηση ατομικής ευτυχίας, από την ηδονή και την εκζήτησή της;

Η 14η δήλωσή του: Η αίσθηση καθήκοντος είναι χρήσιμη στη δουλειά, αλλά προσβλητική στις προσωπικές σχέσεις. Οι άνθρωποι θέλουν να αρέσουν, όχι απλά να τους ανέχονται από παθητικότητα. Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν το καθήκον είναι προσβλητικό για τις προσωπικές σχέσεις, τί είναι η δημιουργία που απαιτεί προσήλωση και εστίαση, μακριά από διασπάσεις ακόμη και από πρόσωπα σημαντικά για την ζωή μας; Και γιατί άραγε η ελκυστικότητα κάποιου θα πρέπει να είναι άσχετη με την κοινωνικότητά του και απόλυτα ταυτιζόμενη με την επιβολή της γοητείας του; Πώς μπορεί κάποιος να αρέσει, αν  δεν έχει την αίσθηση της σημαντικότητας του άλλου στην ζωή του; Εξαρτάται, λοιπόν από το σε ποιόν θέλει κάποιος να αρέσει! Η γοητεία χωρίς περιεχόμενο κάνει τον άνθρωπο να είναι καρικατούρα!

Η 15η δήλωσή του: Το να είσαι ικανός να γεμίσεις τον ελεύθερο χρόνο σου ευφυώς είναι το τελευταίο προϊόν του πολιτισμού και, προς το παρόν, ελάχιστοι άνθρωποι έχουν φτάσει σε αυτό το επίπεδο. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Και αυτό οφείλεται στην κατευθυνόμενη πνευματική αποδιοργάνωση (τύπος, τηλεόραση, διαφήμιση) και στην πολιτική χειραγώγηση. Και τα δυο είναι αντικείμενα φιλοσοφίας και παιδαγωγικής. Ψυχολογίας και οικονομίας. Δηλαδή αντικείμενα πανεπιστημιακής ενασχόλησης.

Η 16η δήλωσή του: Σε όλα τα θέματα, είναι υγιές, πότε-πότε, να κρεμάς ένα ερωτηματικό στα πράγματα που θεωρείς από καιρό δεδομένα.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Και στην "σοφία των σοφών"! Άνθρωποι είναι κι αυτοί, πολλοί μάλιστα λένε ότι δεν προτίθενται να πεθάνουν για τις ιδέες τους, γιατί μπορεί να κάνουν και λάθος!

Η 17η δήλωσή του: Θα πρέπει να σέβεται κανείς την κοινή γνώμη όσο χρειάζεται για να μην πεθάνει της πείνας και για να μην πάει φυλακή. Οτιδήποτε όμως περισσότερο από αυτό είναι εθελοντική υποταγή σε μια περιττή τυραννία και πιθανόν θα παρεμποδίσει την ευτυχία με διάφορους τρόπους.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν η  κοινή γνώμη διακατέχεται από το περί δικαίου αίσθημα, αυτό πρέπει κανείς να το σέβεται απολύτως, κι όχι μόνο όσο δεν θα πεθάνει της πείνας και δεν θα πάει φυλακή. Η κλοπή που κάνει ένας πολιτικός από το δημόσιο ταμείο δεν μπορεί να είναι ανεκτή σε κανένα βαθμό. Αν η φιλοσοφία καταλήγει πως η εντιμότητα είναι περιττή τυραννία, αυτό εξηγεί γιατί πολλοί πνευματικοί άνθρωποι μιλάνε όπως μιλάνε τα ψάρια (τηρούν σιγή ιχθύος επί σημαντικών ζητημάτων), ενώ πολλοί από αυτούς απολαμβάνουν την ευτυχία λαθραία δημοσία δαπάνη.

Η 18η δήλωσή του: Επιστήμη είναι ό,τι ξέρουμε. Φιλοσοφία είναι ό,τι δεν ξέρουμε. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Επιστήμη είναι η οργανωμένη και τεκμηριωμένη γνώση. Φιλοσοφία είναι σύστημα σκέψεων που ταιράζει στις επιδιώξεις μας ή αποσυντονίζει τους αντιπάλους μας.

Η 19η δήλωσή του: Η στέρηση κάποιων πραγμάτων που επιθυμείς, είναι απαραίτητο στοιχείο της ευτυχίας. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η στέρηση κάποιων πραγμάτων που επιθυμείς, είναι ο μόνος τρόπος για να εκτιμήσεις αυτά που έχεις.

Η 20ή δήλωσή του: Είδα μια μέρα ένα παιδί στο σχολείο να κακομεταχειρίζεται ένα μικρότερο αγόρι. Αγανάκτησα, αλλά μου απάντησε: «Οι μεγαλύτεροι με χτυπούν και εγώ χτυπώ τους μικρότερους. Είναι δίκαιο». Με αυτά τα λόγια συνόψισε την ιστορία του ανθρώπινου είδους.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αφού τα παιδιά μιμούνται τους μεγάλους, οι τελευταίοι έχουν την ευθύνη για ό,τι γίνεται. Καλό ή κακό. Έχουνε όμως την διάθεση, την θέληση και το ήθος για να σταματήσουν το κακό που γίνεται στον κόσμο;

Η 21η δήλωσή του: Μη φοβάσαι να έχεις εκκεντρικές απόψεις, γιατί κάθε άποψη που σήμερα είναι γενικά αποδεκτή, κάποτε ήταν εκκεντρική.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Όταν δέχεσαι να σου υπαγορεύουν αυτό που θα λές, και αυτό που θα πιστεύεις, εκείνο που θα συμβεί είναι πως θα σταματήσεις να έχεις άποψη. Γι' αυτό όταν ακούς να συμφωνούνε όλοι σε κάτι, ψάξε βαθύτερα. Μπορεί, ή  να είναι στρατευμένοι ή να είναι εξωνημένοι. Ή αλλιώς: Λέγε κάθε τί που σου κατεβαίνει, μπορεί και να πιάσει για εξυπνάδα!

 Η 22η δήλωσή του: Οι θρησκείες που καταδικάζουν την ηδονή των αισθήσεων, ωθούν τους ανθρώπους να αναζητούν την ηδονή της εξουσίας. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Όταν θρησκεία είναι ο εαυτός μας και η προβολή μας, δεν χρειάζεται ένας Θεός για να κατευθύνει τις σκέψεις και τις επιθυμίες μας.

Η 23η δήλωσή του: Κι αν ακόμα υπάρχει Θεός, αμφιβάλλω ότι έχει τη ματαιοδοξία να προσβάλλεται από αυτούς που αμφισβητούν την ύπαρξή Του. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Πλασματικά ερωτήματα επί  πνευματικού μετεωρισμού.

Η 24η δήλωσή του: Δεν θα πέθαινα ποτέ για τα πιστεύω μου, γιατί μπορεί να είναι λάθος. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι μια πολύ έντιμη δήλωση. Στο βαθμό που δεν τα έχει αναιρέσει, πιστεύει πως οι πεποιθήσεις του είναι σωστές.

Η 25η δήλωσή του: Οι άνθρωποι γεννιούνται αμόρφωτοι, όχι ηλίθιοι. Γίνονται ηλίθιοι με την εκπαίδευση. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν ο ίδιος υπήρξε και πανεπιστημιακός δάσκαλος γνωρίζει καλά τις ευθύνες του στο έργο αυτό.

Η 26η δήλωσή του: Η συνολική ποσότητα ανεπιθύμητου σεξ που ανέχονται οι γυναίκες είναι πιθανότατα μεγαλύτερη στο γάμο παρά στην πορνεία. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αυτό συμβαίνει όταν οι γυναίκες έχουν παντρευτεί κάποιον που έχει τον εγκέφαλό του όχι στην κρανιακή κοιλότητα, αλλά σε άλλο μέρος του σώματος, χαμηλότερα.

Η 27η δήλωσή του: Το ζητούμενο δεν είναι η επιθυμία να πιστέψουμε, αλλά η επιθυμία να ανακαλύψουμε, το οποίο είναι το ακριβώς αντίθετο. 

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ασφαλώς! Όταν κάποιος πιστεύει μόνο για λόγους ψυχολογικούς, εκείνο ακριβώς που ζητούσε το βρήκε ήδη! δεν υπάρχει κάτι άλλο να ανακαλύψει. Αλλά, σήμερα, ο άνθρωπος δεν ενθαρρύνεται να προσπαθήσει να ανακαλύψει. Οι πάντες γύρω του,  ως παντογνωστικές αυθεντίες, αυτονήτως και εγνωσμένως ανεπίγνωστα, αλλά  πιεστικά και επίμονα, τον διαβεβαιώνουν ότι δεν θα ανακαλύψει απολύτως τίποτε!

Η 28η δήλωσή του: Η ανία είναι ένα ζωτικό πρόβλημα για τον ηθικολόγο, επειδή τουλάχιστον τα μισά αμαρτήματα της ανθρωπότητας οφείλονται στο φόβο γι’ αυτήν. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς:.Η ανία είναι το πρόβλημα που δημιουργεί έναν  καταναλωτή και τα μεγαλύτερα εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας διαπράχθηκαν για την μείωση του κόστους της παραγωγής καταναλωτικών αγαθών. Κι αυτό, για να είναι απρόσκοπτη και διαρκής η διάδοση και η κυκλοφορία τους. Οι ηθικολόγοι δεν συμβάλλουν στην μείωση αυτών των εγκλημάτων,  ούτε και οι φιλόσοφοι.

Η 29η δήλωσή του: Εξουσία είναι η επίτευξη προμελετημένων αποτελεσμάτων. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η οικείωση της -πάσης φύσεως, κι όχι μόνο της πολιτικής- εξουσίας, είναι ο λόγος που λέγονται τα μεγαλύτερα και πιο βάρβαρα ψέμματα. 

Η 30ή δήλωσή του: Είμαι πεπεισμένος ότι η εμμονή μας στη συνήθη γλώσσα στις προσωπικές μας σκέψεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην πρόοδο της φιλοσοφίας.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Το άδειασμα της γλώσσας από το περιεχόμενό της είναι ο καλύτερος τρόπος για να καταστρέψουμε την κοινωνική συνοχή, και η φιλοσοφία, εξυπηρετώντας τους χορηγούς της, μπορεί να αποτελέσει  εξαιρετικά χρήσιμο όχημα στο σκοπό αυτόν, και μάλιστα χωρίς κανένα όφελος για την ανθρωπότητα, και με άπειρα οφέλη για τους υπηρέτες της.

Η 31η δήλωσή του: Η περιφρόνηση της ευτυχίας είναι συνήθως περιφρόνηση της ευτυχίας των άλλων και είναι μια έντεχνη μεταμφίεση του μίσους προς το ανθρώπινο είδος.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η εμμονική επικέντρωση στην ατομική μας ευτυχία, συνιστά έμπρακτη περιφρόνηση της ευτυχίας των άλλων κι είναι μια εντελώς άτεχνη κι απροκάλυπτη εκδήλωση ψυχικής νοσηρότητας και μισανθρωπίας.

Η 32η δήλωσή του: Κάθε πρόοδος στον πολιτισμό έχει αποκηρυχθεί σαν αφύσικη όταν ήταν νέα.
 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Καμμιά όμως αφύσικη πρόοδος δεν δημιούργησε πολιτισμό.

Η 33η δήλωσή του: Ο συλλογικός φόβος ερεθίζει το αγελαίο ένστικτο και τείνει να προκαλεί το μένος εναντίον αυτών που δεν θεωρούνται μέρος της αγέλης.  

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Γι' αυτό κάποιοι διαιρούν τον κόσμο για να τον χειρίζονται και να τον χειραγωγούν ευκολότερα.

Η 34η δήλωσή του: Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι οι γυναίκες έχουν λιγότερα δόντια από τους άντρες. Αν και παντρεύτηκε δυο φορές, ποτέ δεν του πέρασε από το μυαλό να επαληθεύσει αυτή τη θεωρία ελέγχοντας τα στόματα των συζύγων του. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Φαίνεται πως του διέφυγε καθώς εφησύχαζε μέσα στο πνευματικό του "nothing box".

Η 35η δήλωσή του: Ο άνθρωπος είναι ένα αδύναμο πλάσμα για το οποίο μόνο η υποταγή και η λατρεία είναι αποδεκτές. Η υπερηφάνεια θεωρείται αυθάδεια και η πίστη στην ανθρώπινη δύναμη ασέβεια. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Αν ο άνθρωπος  υποβληθεί στην ιδέα της αυτο-υποτίμησης, κι αν γελοιοποιηθεί το ήθος και η γενναιότητα, τότε ελέγχονται ευκολώτερα όλες οι ανθρώπινες αντιδράσεις. Γι΄αυτό αγωνίζονται λυσσαλέα, τύπος, τηλεόραση και πολιτική.

Η 36η δήλωσή του: Κανένας άνθρωπος ούτε ομάδα ούτε έθνος δεν μπορεί να ενεργήσει ανθρώπινα ή να σκεφθεί σωστά υπό το κράτος ενός μεγάλου φόβου.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Γι΄αυτό κάποιοι φροντίζουν να τους εμπνέουν σοκ και δέος.

Η 37η δήλωσή του: Μόνο ένας δειλός τολμάει να υπερηφανεύεται ότι δεν έχει νοιώσει ποτέ του φόβο.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Μόνο ένας γενναίος παραδέχεται ότι κάποτε φοβήθηκε.

Η 38η δήλωσή του: Δημοκρατία είναι η διαδικασία με την οποία διαλέγουμε αυτόν στον οποίο θα ρίξουμε το φταίξιμο.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα που μας εξαπατούν με την συναίνεσή μας.

Η 39η δήλωσή του: Λέγεται ότι ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον. Σε όλη μου τη ζωή έψαχνα για στοιχεία που να το αποδεικνύουν αυτό.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι που δεν είχατε την απαιτούμενη μεταδοτικότητα προς τους μαθητές σας.

Η 40ή δήλωσή του: Δεν ξέρω γιατί, όμως κανένας δεν κουτσομπολεύει για τις αρετές των άλλων.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ίσως, για να μην αποκαλύπτεται η έλλειψη της αρετής των κουτσομπόληδων.

 Η 41η δήλωσή του: Υπάρχουν δύο κίνητρα για να διαβάσεις ένα βιβλίο: το ένα είναι για να το απολαύσεις. Το άλλο, για να παινευτείς γι’ αυτό. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Κι ακόμη για να διδαχθείς από την σοφία του συγγραφέα, ή (αν είσαι ο συγγραφέας) για να διορθώσεις τα λάθη σου.

Η 42η δήλωσή του: Πατριωτισμός είναι η προθυμία να σκοτώσεις και να σκοτωθείς για ασήμαντη αφορμή. 

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Πατριωτισμός είναι να αγαπάς την πατρίδα σου, και να αποδέχεσαι ότι όλοι έχουνε μια πατρίδα που οφείλουν να την αγαπούν.

Η 43η δήλωσή του: Η αναφορά ενός ηλιθίου για τα λόγια ενός ευφυούς ανθρώπου δεν μπορεί να είναι ακριβής, επειδή υποσυνείδητα μεταφράζει αυτό που ακούει σε κάτι που μπορεί να καταλάβει.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Τα λόγια ενός ευφυούς, δεν κινδυνεύουν από την αντίληψη ενός ηλιθίου, γιατί αυτός ηλιθιότητες λέει. Κινδυνεύουν όμως, από την χρήση που θα τους κάνει ένας διεστραμμένος.

Η 44η δήλωσή του: Είναι πιθανό η ανθρωπότητα να βρίσκεται στο κατώφλι μια χρυσής εποχής. Αν είναι έτσι όμως, πρέπει πρώτα να αποκεφαλίσουμε το δράκο που φυλάει την πόρτα, και ο δράκος αυτός είναι η θρησκεία.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι θέμα επιστημονικού ορισμού και εμπεριστατωμένης απόδειξης. Με εικασίες και απόψεις  ως υπόθεση το συμπέρασμα δεν είναι ασφαλές.

Η 45η δήλωσή του: Μια καλή ζωή είναι αυτή που εμπνέεται από την αγάπη και καθοδηγείται από τη γνώση.

 Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Μια καλή ζωή διαπνέεται, σαρκώνει και σαρκώνεται από την αγάπη (δεν μιμείται απλώς μια αγαπητική κατάσταση), και ολοκληρώνεται από την επίγνωση.

Η 46η δήλωσή του: Είναι σπατάλη ενέργειας να θυμώνεις μ’ έναν άνθρωπο που συμπεριφέρεται άσχημα, όπως είναι να θυμώνεις με ένα αμάξι που δεν παίρνει μπροστά.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Είναι μεγαλύτερη σπατάλη ενέργειας να τα ανέχεσαι όλα αυτά και να τους επιτρέπεις να κυβερνάνε την ζωή σου. Πρέπει να ξεμπερδεύεις από τις διαρκείς  κι επίμονες ενοχλήσεις τους.

Η 47η δήλωσή του: Απ’ ό,τι μπορώ να θυμηθώ, δεν υπάρχει ούτε μια λέξη στα Ευαγγέλια που να επαινεί την ευφυΐα.

Ένας άλλος τρόπος να την δεί κανείς: Ο έπαινος αξίζει στα κατορθώματα. Η ευφυϊα είναι χάρισμα.

Παπαφλέσσας. 20 Mαϊου 1825, η θυσία στο Μανιάκι.

 

 

Με αφορμή ένα άρθρο στον  Λόγιο Ερμή,  με τίτλο "Παπαφλέσσας: Ο Λεωνίδας της  Ελληνικής Επανάστασης ...",  θυμήθηκα το κλασικό πια διήγημα "Το φίλημα", του Μιχαήλ Μητσάκη. 

Ανέτρεξα για ευκολία στην" εγκυκλοπαίδεια" του διαδικτύου και ανέσυρα από εδώ τις μνήμες που, από την σχολική του ηλικία και θητεία, δημοσίευσε ο Δρ Στάϊκος την 20ή  Μαϊου 2013, σχολιάζοντας τότε και την σχετική επικαιρότητα. Αυτήν, που έκτοτε διαρκώς ζοφερή, επαναλαμβάνεται στην πατρίδα μας, όμοια κι απαράλλαχτη, μέχρι σήμερα.

Διαβάστε το διήγημα κομμάτι-κομμάτι. Γιατί όλο μαζί, νοιώθεις να σε πνίγει η πυκνότητα του αφιερωμένου αίματος και σε τυφλώνει η λάμψη του μεγαλείου της θυσίας και της τιμής.

Ας είναι λοιπόν, Το φίλημα, του Μιχαήλ Μητσάκη, αποδιδόμενο -από όλους μας- μνημόσυνο της ηρωϊκής  θυσίας στο Μανιάκι. Σαν την  φωνή των γενναίων, που δεν ήταν εκεί, αλλά και των φοβισμένων, που από λάθος λογάριασαν πιότερο την ζωή από την ελευθερία τους. Ας είναι κι η φωνή εκείνων που θα ήθελαν να είναι, αλλά που η ζωή, δεν τους είχε δώσει ακόμη την πνοή για να πολεμήσουν. Μήπως κι έτσι, ξανανθίσει τούτος ο τόπος,  που σήμερα, πνιγμένος στα ζιζάνια, δεν  αφήνουν να καρπίσει, παρά μονάχα η ξέρα και το αλάτι.


«Εις το Μανιάκι, επί της κορυφής του λόφου, εκ των τριακοσίων μαχητών δεν απέμεινεν ούτε ένας ζωντανός. Ο ήλιος προβάλλων από τας χιόνας των βουνών τους εχαιρέτησεν, ορθίους όλους, εφώτισε τας λευκάς φουστανέλλας, εχάιδευσε τας μαύρας κόμας των, απήστραψεν εις τους φλογερούς των οφθαλμούς, κατωπτρίσθη εις τον χάλυβα των σπαθιών των, εχρύσωσε των αρμάτων των τας λαβάς.

Και τώρα δύων εκεί κάτω, μέσα εις το πέλαγος, τους αποχαιρετίζει λυπημένος νεκρούς, σκορπισμένους επάνω εις το χώμα, και χάνεται, αργά-αργά, ως μέγα κλειόμενον ερυθρόν όμμα, όπερ σβύνον θέλει ακόμη να ρίψη τελευταίον βλέμμα προς τους γενναίους. Όλην την ημέραν άσιτοι και άποτοι επάλαισαν προς την θύελλαν των σφαιρών, αντέστησαν εις την χάλαζαν των βομβών, κατήσχυναν την βροχήν των μύδρων, εχλεύασαν την ορμήν της ρομφαίας και της λόγχης την βίαν. 

Και αφού έφαγαν την μπαρούτην με την φούχταν, αφού και το έσχατον σπειρί της εσώθη μέσα εις τις παλάσκες των, αφού ερραγίσθη και του τελευταίου όπλου των η κάννα, αφού και το ύστατον γιαταγάνι έσπασε μέσα εις το χέρι των, έπεσαν χαμαί, άψυχοι ναι, ηττημένοι όχι. Κι εν τω μέσω των ο Παπαφλέσσας, ο πρώτος αρχίσας την σφαγήν και τελευταίος σταματήσας, πελιδνός, ξαπλωμένος, με πλατείαν πληγήν επί του στήθους, κρατεί ακόμη το θραυσμένον τμήμα, αιμοστάζον, με σφιχτά δάχτυλα, εν σπασμώ έρωτος και λύσσης.

Και ο Αιγύπτιος ανέρχεται, εν καλπασμώ ίππων και κλαγγή ξιφών, εν ήχω τυμπάνων και σαλπίγγων βοή, ενώ τα μπαϊράκια του αναπεπταμένα φρίσσουν εις τον άνεμον της εσπέρας, και τα μισοφέγγαρα αστράπτουν επί του καθαρού ορίζοντος της δύσεως. Μυρμηκιά ανά την πεδιάδα και τα πρανή ο συρφετός, και βαρύ ακούεται το βήμα του. Επί της υγράς εκ του λύθρου γης οι Άραβες βαδίζουν επιμόχθως, των αλόγων τα πέταλα γλυστρούν. Αλλ΄ η χαρά επί τη ανελπίστω νίκη είναι τόση, όση είναι η μετά τον φόβον ηδονή, ώστε φέρει αυτούς ταχείς προς τον ανήφορον, ταχείς φέρει αυτούς επί την ράχιν.

 Ήδη ο αρχηγός των έφθασεν εις την οφρύν του λόφου, ανέβη, κι επ΄ αυτής εστάθη, περιέφερε το βλέμμα, εκοίταξε το κοκκινίσαν έδαφος, όπερ πίνει λαιμάργως το αίμα των ανδρείων, επεσκόπησε τον ανερχόμενον στρατόν, είδε κύκλω τους πεσόντας. Και μ΄ ανοικτόν το όμμα, έκπληκτον, αναμετρά τους υψηλούς κορμούς των, τα ευρέα στέρνα των, και τους βραχίονάς των τους νευρώδεις, τας ωραίας των μορφάς, τα μέτωπά των τα αγέρωχα. Και επί την βραχείαν όψιν του ως νέφος τι διέρχεται, το βλέμμα του θολούται ελαφρώς, αδιόρατος παλμός συσπά τα χείλη του.

— Κρίμα να χαθούν τέτοιοι λεβέντες.
 
Και βλέπει, βλέπει γύρω, βλέπει θαυμάζων, βλέπει απορών, ωσάν να μην πιστεύει πως εχάθησαν τοιούτοι άνδρες, ότι κείτονται αναίσθητοι, και δεν κοιμώνται μόνον, δια να ξυπνήσουν πάλιν φοβερώτεροι, πως και ο ίδιος ο θάνατος υπήρξεν ισχυρότερος αυτών.
 
— Ποιος είναι ο Παπαφλέσσας;
 
Οι οδηγοί του έσπευσαν, προσέδραμον, έδειξαν το πτώμα, διάβροχον, περιρρεόμενον εκ του ιδρώτος του αγώνος, κατερρακωμένον τα φορέματα, μαύρον από του καπνού.
 
— Σηκώστε τον, μωρέ, πάρτε τον... Πάρτε τον, πλύντε τον... Πλύντε το το παλληκάρι... Δυο άνδρες έλαβαν αυτόν από των μασχαλών, τον ήγειραν, τον έστησαν επάνω εις τους πόδας του, κι εβάδισαν, διευθυνόμενοι προς παραρρέουσαν πηγήν. Εκεί τού έπλυναν τας χείρας και το πρόσωπον, εξέτριψαν τον πηλόν και τον ιδρώτα, τον εκαθάρισαν εκ του κονιορτού και της ασβόλης, του καπνού και του ιχώρος, τον εσπόγγισαν, διευθέτησαν τα ξεσχισμένα του ενδύματα, κι εγύρισαν οπίσω, φέροντές τον.
 
— Στήστε τον εκεί από κάτω...
 
Οι άνδρες κρατούντες εκατέρωθεν αυτόν, ώδευσαν προς το δειχθέν δένδρον, τον απέθηκαν παρά την ρίζαν του, τον ύψωσαν και τον ακούμβησαν, τον εστερέωσαν επί το στέλεχος αυτού, τον ισορρόπησαν, ωσανεί ζώντα. Έπειτα ετραβήχθησαν, απεμακρύνθησαν, και τον αφήκαν μόνον, βασταζόμενον δια της ιδίας του δυνάμεως. 

Το πτώμα εναπέμεινεν ακίνητον, ευθύ στηρίζον επί του κορμού την ράχιν, τον θώρακα προτεταμένον, και κρεμάμενα τα χέρια, με αναπόσπαστον το τμήμα του σπασμένου χατζαριού, τα σκέλη διεστώτα, υψηλά την κεφαλήν.

Τότε ο Ιμπραΐμης πλησιάζει βραδέως προς το δένδρον, ίσταται και προσβλέπει σιγηλός επί μακρόν το άπνουν πτώμα του αντιπάλου και υπό το φως της σελήνης ήτις ανέτελλε την ώραν εκείνην αιματόχρους, ωσεί βαφείσα και αυτή εκ του λύθρου του χυθέντος κατά την μάχην, υπό τους σειομένους κλάδους, οίτινες ανέφρισσον πενθίμως, φιλεί, παρατεταμένον φίλημα, τον όρθιον νεκρόν.»

Eικόνες από το παλιό νοικοκυριό...(Λέμε, γιατί μπορεί να μας ξαναχρειαστεί!)

Ο Μάκης, ο αγαπημένος εξάδελφος, είναι μι' αστείρευτη πηγή. Μαζί με τα "χρόνια πολλά", με ξαναγύρισε δεκαετίες πίσω. Εκεί στο μεταίχμιο του χρόνου, της τεχνολογίας και της καθημερινής ηρωϊκής ζωής για τα τρέχοντα και -σήμερα πια- βαρετά, αλλά και τετριμμένα. Στα χρόνια που η πρωϊνή τουαλέτα προϋπέθετε ότι έχεις φέρει νερό από το πηγάδι, από την πηγή ή από ... το ποτάμι!

Τότε, που η μπουγάδα δεν ήτανε απλώς το πάτημα ενός κουμπιού, και το σιδέρωμα δεν γινόταν απλώς στο σιδερωτήριο της γειτονιάς! Και η συντήρηση του φαγητού, αν δεν ξοδευόταν άμεσα -ως συνέπεια τροφοδοσίας μεγάλης οικογένειας που το κατανάλωνε επί τόπου- χρειαζόταν επινοητικότητα. Το δροσερό νερό δεν ήταν αυτονόητη στοιχειώδης απόλαυση. Χρειαζόταν μέριμνα και προετοιμασία. Ο φωτισμός, η θέρμανση, το μαγείρεμα, λύνονταν αλλιώς, κάποτε. Ποιός ξέρει, όλα αυτά, μπορεί να μας ξαναχρειαστούν. Κι αν όχι εδώ και τώρα, στη ζωή μας, μπορεί κοντά μας, γύρω μας. 


Τα χρόνια πέρασαν και ίσως λίγοι γνώρισαν ή θυμούνται τον οικιακό εξοπλισμό του (όχι και τόσο μακρινού) παρελθόντος. Εχουμε και λέμε, λοιπόν:

 
“Βρυσούλα”. Εγκατάσταση παροχής…τρεχούμενου νερού. Πλύσιμο πιάτων, χεριών, προσώπου, κλπ. με τη βρυσούλα γινόταν. Αυτή, που -χρειαζόταν συνεχώς- να γεμίζει από τη στάμνα ή άλλο σκεύος.
 

Σκάφη. Το “πλυντήριο” της γιαγιάς. Ξύλινη ή από λαμαρίνα. Μέσα, διάφορα βοηθητικά εργαλεία. Μπουγάδα με το χέρι και πράσινο ή άσπρο σαπούνι (δεν υπήρχαν άλλα απορρυπαντικά). Από τις σκληρότερες δουλειές της νοικοκυράς που δεν είχε “δούλες” (έτσι έλεγαν τις οικιακές βοηθούς) ούτε “παραδουλεύτρες”. Συχνά η σκάφη χρησίμευε και ως μπανιέρα, μιά και τα περισσότερα σπίτια δεν διέθεταν τις σημερινές λουτρικές εγκαταστάσεις και το μπάνιο δεν ήταν και καθημερινή συνήθεια. Κάθε Σάββατο και αν…

Το “βαποράκι”. Σίδερο με κάρβουνα. Πριν αποκτήσουν σύνδεση με το ηλεκτρικό δίκτυο (πολλές περιοχές συνδέθηκαν τη δεκαετία του 1970) δεν είχαν άλλο τρόπο να σιδερώνουν τα ρούχα οι νοικοκυρές, από το βαποράκι. Τα ξυλοκάρβουνα “χώνευαν” στο εσωτερικό του σκεύους και θέρμαιναν την πλάκα.

Το φανάρι. Ο πρόγονος του ψυγείου πάγου, το φανάρι έμοιαζε με το φανάρι που χρησιμοποιούσαν στα καΐκια, και όχι μόνο. Οι σίτες εμπόδιζαν τα έντομα να πλησιάσουν τα φαγητά και ο διερχόμενος αέρας δημιουργούσε κάπως καλύτερες συνθήκες διατήρησης, από τον στάσιμο αέρα του ντουλαπιού. Ο χρόνος διατήρησης δεν πρέπει να ξεπερνούσε τις μερικές ώρες, άντε ένα 24ωρο!

Ψυγείο πάγου. Το ψυγείο πάγου ήταν η επανάσταση! Παγοποιεία υπήρχαν πολλά (λίγα υπάρχουν ακόμη, αλλά για άλλους σκοπούς) σε όλη τη χώρα. Οι διανομείς γύριζαν με ένα φορτηγάκι ή καροτσάκι που έσπρωχναν με τα χέρια και άφηναν συνήθως ένα τέταρτο της κολώνας (τόσο χωρούσε). Το νερό έβγαινε παγωμένο από το ντεποζιτάκι που υπήρχε στο εσωτερικό τους, αλλά η θερμοκρασία στο θάλαμο δεν πρέπει να ήταν χαμηλότερη από 10-12 βαθμούς C, στη καλύτερη περίπτωση.

Αιγινήτικο κανάτι. Εναλλακτικός τρόπος ψύξης του νερού. Πριν ακόμη την εμφάνιση του ψυγείου πάγου (αλλά και μετά) ήταν σε χρήση το Αιγινήτικο κανάτι, για να δίνει δροσερό νερό. Η μέθοδος βασίζεται στην αρχή της φυσικής, ότι όταν ένα υγρό εξατμίζεται, απορροφά θερμότητα. Τα κανάτια ήταν από πορώδες υλικό (πηλό) που επέτρεπε μιά μικρή ποσότητα νερού να βγαίνει στην εξωτερική επιφάνεια του κανατιού. Ετσι, το κανάτι “ίδρωνε” και το τοποθετούσαν σε σημεία με ρεύμα αέρα (συνήθως στα πρεβάζια των παραθύρων). Ο αέρας προκαλούσε εξάτμιση και η εξάτμιση έριχνε τη θερμοκρασία στο εσωτερικό του και το νερό απλώς δρόσιζε κάπως, ώστε να πίνεται.

Λάμπα πετρελαίου. Οπου δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, υπήρχαν οι λάμπες πετρελαίου. Σε μερικές ταβέρνες χρησιμοποιούσαν και λάμπες “Λουξ” που λειτουργούσαν με υγραέριο και έβγαζαν ένα πολύ λαμπρό φως (σήμερα τις χρησιμοποιούν στις ψαρόβαρκες γρι-γρι για να προσελκύουν τα ψάρια). Η λάμπα είχε το φυτίλι, του οποίου η μία άκρη ήταν βυθισμένη στο πετρέλαιο που βρισκόταν μέσα στο δοχείο. Σηκώνοντας το φυτίλι με το χειρισμό μιά ροδέλλας δυνάμωνε η ένταση του φωτός, αλλά υπήρχε ο κίνδυνος να σπάσει το γυαλί από τη υψηλή θερμοκρασία. Πολλοί διαπρεπείς επιστήμονες των περασμένων γενιών διάβαζαν στο φως του πετρελαίου ή του κεριού, που τότε δεν ήταν αξεσουάρ πολυτελών εστιατορίων, αλλά αναγκαίο για το φωτισμό, είδος.

 

Γκαζιέρες και καμινέτα. Το μαγείρεμα γινόταν με γκαζιέρες που έκαιγαν πετρέλαιο ή βενζίνη (σπανιότερα). Ηταν πολύπλοκα εργαλεία που οι νοικοκυρές ήταν απόλυτα εξοικειωμένες μαζί τους. Τρομπάριζαν αέρα μέσα στο δοχείο του καυσίμου, ώστε αυτό να ανεβαίνει στον καυστήρα. Συχνά βούλωναν και υπήρχαν ειδικά βελονάκια για το ξεβούλωμά τους. Υπήρχαν και οι φουφούδες, μιά κατασκευή παρόμοια με το μαγκάλι, αλλά με σχάρα, για να τοποθετείται η κατσαρόλα. Ο καφές ή τα αφεψήματα ψήνονταν στα καμινέτα που έκαιγαν μπλε οινόπνευμα. Το γκαζάκι δεν υπήρχε τότε και μόνο τα σχετικά πλούσια νοικοκυριά είχαν σύνδεση με το φωταέριο. Πολυτέλεια ήταν και οι στόφες, οι κουζίνες με ξύλα που διέθεταν και φούρνο. Τα φουρνιστά τα έστελναν στο γειτονικό φούρνο που δούλευε σε φοβερούς ρυθμούς τις Κυριακές, που ο κόσμος έτρωγε κρέας ψητό, με μακαρόνια, κριθαράκι ή πατάτες.

 

Μαγκάλι. Η θέρμανση του φτωχού… Μη φανταστείτε πως το μέσο σπίτι διέθετε κεντρική θέρμανση. Βέβαια και στα σημερινά που τη διαθέτουν, διακοσμητική είναι, αφού το πετρέλαιο έχει γίνει χρυσάφι! Πάντως η θέρμανση με μαγκάλι ήταν φτηνή, αλλά χωρίς μεγάλη εμβέλεια. Στη μέση του δωματίου έμπαινε το μαγκάλι με τα ξυλοκάρβουνα για αρχή και τον “πυρήνα” (μιά σκόνη από τα κουκούτσια της ελιάς). Δημιουργούσε χόβολη μέσα στην οποία έψηναν καφέ και επάνω από το μαγκάλι έψηναν κανά κοψίδι ή φέτες ψωμί. Συχνά τα “αχώνευτα” ξυλοκάρβουνα καίγονταν ελλιπώς, με αποτέλεσμα την έκλυση CO (μονοξειδίου του άνθρακα) που σκότωνε ολόκληρες οικογένειες! Βέβαια υπήρχαν και οι ξυλόσομπες, οι σόμπες με κάρβουνα, καθώς και οι σόμπες πετρελαίου, αργότερα αυτές. 

Κεντρική θέρμανση διέθεταν τα πλουσιόσπιτα, αλλά καύσιμη ύλη ήταν το ξύλο ή το κάρβουνο και κάποιος (συνήθως το υπηρετικό προσωπικό) έπρεπε να κατεβαίνει κάθε τόσο στο υπόγειο, να τροφοδοτεί τη φωτιά. 

Και τα μέσα διασκέδασης, ήτανε άλλα τότε, απλούστερα, και δεν ήταν όπως οι σημερινές πολυτέλειες!

Υπήρχαν κι άλλες διαφορές στις ευκολίες, αλλά προφανώς δεν έχει νόημα να μιλάμε π.χ. για -τα ανύπαρκτα τότε- ηλεκτρονικά. 



Το επίπεδο της ζωής μας, που η τεχνολογία και η οικονομική ανάπτυξη, μας δημιούργησε, άλλαξε. Κι όλα αυτά, που ήταν καθημερινά και  δεδομένα για όλους, δεν θεωρούνται πια προνόμια όλων, αλλά των ολίγων. Κι αυτοί οι ολίγοι επιθυμούν να μας ξαναγυρίσουν πίσω, εκεί που η τεχνολογική και πνευματική ανάπτυξη δεν ήταν ο κανόνας, αλλά η εξαίρεση. Να μας ξαναγυρίσουν εκεί που η καθημερινή επιβίωση, κάποτε, στέγνωνε τις δυνάμεις του ανθρώπου. 

Κι όμως, τότε υπήρχαν πολλοί που δεν αγνοούσαν ότι όλα αυτά ήταν ένα μικρό μέρος της ζωής, και ήθελαν πολλά περισσότερα. Κι υπήρχαν εκείνοι που στήριζαν, και βοηθούσαν αυτήν την αναζήτηση. Υπήρχαν οι άνθρωποι του μόχθου και του ονείρου. Σε αντίθεση με τον άνθρωπο της επιθυμίας και της απόλαυσης, που οι διαφημίσεις, μας παρουσιάζουνε σήμερα. Υπήρχαν οι μερακλήδες της δημιουργίας και της ανακάλυψης, οι φιλότιμοι εργάτες της ζωής, του πνεύματος και των τεχνών. Σε αντίθεση με τις περσόνες της καριέρας, της μίζας, του φαίνεσθαι και του λαλείν ανοήτως.

Σήμερα υπάρχουν εκείνοι που το θεωρούν προνόμιο να έχουν ευκολίες και θεωρούν αποκλειστικά δικό τους δικαίωμα, να στερούν τις ευκολίες αυτές από πολλούς άλλους. Και να απαγορεύουν -μέσω  της επιβαλλόμενης στέρησης και της υποταγής-  την πνευματική ανάπτυξη και την δημιουργική έκφραση πολλών άλλων.

Και μένει ο Σωκράτης,  (ο ταξιτζής), με το ερώτημα και την εύλογη απορία: "γιατί τόσοι μορφωμένοι άνθρωποι ψηφίζουνε και φέρνουνε για να κυβερνάνε όλον τον κόσμο τέτοιοι άνθρωποι";/! (ας μην προσδιορίσουμε το "τέτοιοι", όπως ο Σωκράτης, γιατί όλες οι λέξεις πια, είναι απελπιστικά φτωχές ώστε να μπορούν να περιγράψουν το είδος και το μέγεθος της έλλειψης των ικανοτήτων, των ονείρων, των πολιτικών οραμάτων, του ήθους κλπ., των σημερινών πολιτικών ηγετών).


Αχ! Μάκη μου, φοβάμαι πως δεν είναι παρελθόν όλα αυτά. Αλλά όποιος έζησε μ' αυτά, ίσως να μπορεί και να ξαναγεννηθεί. Γιατί ξέρει να κοπιάζει. Αλοίμονο, στους διασκεδαστές,  στους έωλους, στους εραστές του διάτρητου ήθους και του εύκολου κέρδους! Ενάντια σ' αυτούς απαιτείται να έχουμε πρόταση δημιουργίας και πράξης. Πρόταση ζωής. Πρόταση επιλογής και στάση απόρριψης. Με ήθος και λόγο.

Ειρήνη και Μητέρα!

 

Ξημερώνοντας η μέρα αυτή, εδώ στην Αυστραλία που βρίσκομαι, με βρήκε να σας σκέφτομαι όλες! Σας εύχομαι λοιπόν, χρόνια πολλά κι ευτυχισμένα με τις οικογένειές σας.
 

Είπε ο Χριστός: "Ειρήνη υμίν!" και μας άφησε πίσω του όλες εσάς, που με το όνομά σας συμβολίζετε τούτη την εντολή! Χρόνια σας πολλά λοιπόν αγαπημένες φίλες, και μακάρι η εντολή ειρήνης να γίνει πανανθρώπινο αίτημα και πανανθρώπινο κατόρθωμα!

Και δεν είναι μόνο  αυτό. Σε δυο μέρες, γιορτάζετε όλες σας, μανούλες, την ξεχωριστή χαρά, την τιμή και την ευλογία της μητρότητας. Ας είστε καλά να τιμάτε την ξεχωριστή αυτή τιμή να είστε μάνες, και να μην ξεχνάτε, πως ταυτόχρονα υπήρξατε κι εσείς, κι όλες μας, παιδιά. 

 

Γιατί τώρα που είμαστε γονείς, ξέρουμε τον ψυχικό κόπο του γονιού. Τώρα πια ξέρουμε πώς πρέπει να σκεφτούμε για τους γονείς μας. Τί να συγχωρήσουμε, τί να τιμήσουμε, τί να ξεχάσουμε, τί να κρατήσουμε φώς άσβηστο, οδηγό και φυλαχτό μαζί.
 

Τώρα μπορούμε να ξέρουμε πως το μεγάλωμα των παιδιών, είναι γραμμάτιο πρου πρέπει να πληρωθεί έγκαιρα και πλήρως.

Όλοι εμείς που θητεύσαμε στο αξίωμα του γονιού κάναμε λάθη από αγάπη και από άγνοια. Αλλά όχι από πρόθεση. Κι όσα από κακής στιγμής πρόθεση κι αμέλεια γινήκαν, σταυρός είναι, που τον κουβαλάμε μαρτυρικά και ασταμάτητα,

Ως γονείς, πάντα θα θέλουμε να βλέπουμε στα παιδιά μας την δύναμη της θέλησής τους. Να βλέπουμε την θέληση επιλογής, από την πλευρά τους, πάντα, του αγαθού, με φόντο πάντα τον άνθρωπο. Τον άλλο άνθρωπο. Να τους δώσουμε, με το παράδειγμά μας, την ευκαιρία να μοιραστούνε τον κόπο, την αγάπη και την εμπιστοσύνη, για να γευτούνε την συντροφικότητα και την συνοδοιπορία στη ζωή. Γιατί ο άνθρωπος δεν υπάρχει μοναχός του. Πιστεύω, πως η αριστεία της καρδιάς του κάθε ανθρώπου, είναι δική του απόφαση. Εναπόκειται στον καθένα πρσωπικά. Είναι η πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει από την αρχή της ζωής του. Απόφαση στέρεη, με πίστη, στην αποστολή του, στις επιλογές του, και με ανάλυση των συνεπειών -για τον εαυτό του- που μπορεί να έχει η αστοχία του. Γιατί οι συνέπειες δεν είναι προς τους άλλους! Είναι προς τον εαυτό μας, και την εικόνα που είμαστε Μα χωρίς το "σχολείο¨της ανατροφής, δεν θα τα βρεί όλα μονάχος του ο άνθρωπος.

Χρόνια πολλά καλές κι ακριβές μου φίλες, για την γιορτή σας και για την χαρά και την τιμή να είστε μάνες!
 

Η ευχή μου, για την ονομαστική σας γιορτή και την γιορτή σας ως μητέρες, από τα βάθη της καρδιάς μου, είναι: Να είστε πάντα στις επάλξεις του καθήκοντός σας, άξιες κι ευλογημένες! Να αξιωθείτε όλες να δείτε τα αγαπημένα σας παιδιά μεγάλους κι άξιους ανθρώπους, με φόβο Θεού και με σεβασμό στον άλλο άνθρωπο.