Λίγο καιρό στην ξενητειά, και η επάνοδος στην ζεστή αγκαλιά των Χαιρετισμών, μετουσιώνει την απουσία σε επανένταξη, την στέρηση σε αγαλλίαση της επιστροφής.
Όλα τα καλά που συνάντησα, δεν σταθήκανε αρκετά για να μειώσουνε την ομορφιά της ψυχικής γαλήνης στο άκουσμα της ακολουθίας των Χαιρετισμών της Παναγίας (βλ. εδώ για το κείμενο και την μεταγλώττισή του στην καθομιλουμένη)
Βρέθηκα στον Ναό, πολύ πριν από την έναρξη της ακολουθίας των τελευταίων Χαιρετισμών. Ένοιωθα την ανάγκη να εγκλιματιστώ γρήγορα, έγκαιρα, σε τούτο που έμελλε να ακολουθήσει. Το γνωστό, από τους παλιούς καιρούς. Αυτό που ζωογονεί την ελπίδα του ανθρώπου, και γαληνεύει την ψυχή. Αυτό που μας κάνει να νοιώθουμε πως ο άνθρωπος δεν είναι μόνος, σε τούτη τη ζήση, γιατί ο θεός απο-θεώθηκε, για νά 'ρθει κοντά μας. Για να ζήσει μαζί μας, και με τα πάθη μας. Και για να μας δείξει το δρόμο της αγάπης και της ειρήνης, εν Χριστώ. Ενανθρώπησε για όλους εμάς, που ξεχαστήκαμε, που χάσαμε το δρόμο. Και τον ξαναβρίσκουμε, σαν το τέρμα των φιλοδοξιών μας, μας φανεί αδιέξοδο και μάταιο. Για να μας δείξει, πως μονάχα η Χάρη Του, που την αναζητήσαμε και την αποζητήσαμε, που την καλέσαμε με θέρμη και πίστη, αρκεί, για να φύγουν από μέσα μας τα νέφη της αδικίας, της πλεονεξίας, του πολέμου και της καταστροφής, που μας καθοδηγούν. Γι' αυτό Χαιρετίζεται η Παναγία Μητέρα του Παντοκράτορα. Γιατί ήταν η ταπεινότητα και η υποταγή της που μας Τον χάρισε (1). Και για τούτη τη δωρεά της, ο Υμνωδός, με τόσα λόγια, τόσο μεγάλης αγάπης και θείου έρωτα προσφωνεί την Χάρη Της κάθε λίγο και την προσκαλεί για να μας συνδράμει, να 'ρθεί προς βοήθειά μας, να πρεσβεύσει και να μεσιτεύσει για την συγχώρηση των πταισμάτων και των ανομημάτων μας. Για την αχαριστία και την αγνωμοσύνη μας (2).
Ξανακούω το "προσταχθέν μυστικώς" (3), (που είναι το αρχαιότερο προίμιο του Ακαθίστου Ύμνου και το οποίο αργότερα λόγω των περιστάσεων τη Βασιλεύουσας αντικαταστάθηκε από το "Τη Υπερμάχω Στρατηγώ") και εισέρχομαι στο μυστήριο της Θείας συλλήψεως. Αλλά, πώς να κατανοήσει ο ανθρώπινος νούς την ενανθρώπηση του Σωτήρα Χριστού; Πώς να δεχθεί η ανθρώπινη λογική την Υπέρλογη αποκάλυψη; Ακατάληπτος ο Θεός και τα μυστήριά Του!
Ο κόσμος είχε αρχίσει να συρρέει από ενωρίς, κι ο Ναός είναι πια γεμάτος. Πολλοί, όρθιοι, και σε κατάνυξη παρακολουθούν και συμμετέχουν στην ακολουθία, σαν μια προσφορά που είναι ταυτόχρονα και αίτημα, να βρίσκονται σε τούτη την εκ-κλησία των πολιτών του Χριστού. Να είναι ανάμεσα στους προσκεκλημένους, ανάμεσα στους κλητούς κι εκλεκτούς, που θέλουν να προσφέρουν την αγάπη και τα δάκρυά τους και να λάβουν την γαλήνη και την ειρήνη του Χριστού. Την ειρήνη για την οποία Εκείνος είπε "εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν" (4), ξεχωρίζοντας με σαφήνεια τα πράγματα: "Εγώ δεν σας δίνω με τον τρόπο που σας δίνει ο κόσμος...". Τόχει ξεκάθαρα ειπεί: πως είναι η άμπελος η αληθινή, και πως εμείς, μόνο κοντά του, στον λόγο και την αγάπη Του, θα είμαστε, παντοτινά, τα κλήματα που θα καρπίσουν άφθονα έργα ειρήνης, αγάπης, και προκοπής στην αρετή. Γιατί χωρίς την αγάπη Του, τίποτε δεν μπορεί να γίνει!
Διαβάζω στον Συναξαριστή πως "Ακάθιστος ύμνος επικράτησε να λέγεται ένας ύμνος «Κοντάκιο» της Ορθόδοξης Εκκλησίας, προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου, που ονομάστηκε έτσι, από την όρθια στάση, που τηρούσαν οι πιστοί κατά τη διάρκεια της ψαλμωδίας του. Οι πιστοί έψαλλαν τον Ακάθιστο ύμνο όρθιοι, όπως εψάλη για πρώτη φορά, ενώ το εκκλησίασμα παρακολουθούσε όρθιο κατά την ακολουθία της γιορτής του Ευαγγελισμού, με την οποία συνδέθηκε ο ύμνος.
Θεωρείται ως ένα αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας, η γλώσσα του είναι σοβαρή και ποιητική και είναι εμπλουτισμένος από κοσμητικά επίθετα και πολλά σχήματα λόγου (αντιθέσεις, μεταφορές, κλπ). Το θέμα του είναι η εξύμνηση της ενανθρώπισης του Θεού μέσω της Θεοτόκου, πράγμα που γίνεται με πολλές εκφράσεις χαράς και αγαλλίασης, οι οποίες του προσδίδουν θριαμβευτικό τόνο.
Γενικό θέμα του ύμνου είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, ο οποίος πηγάζει από την Αγία Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας και περιγράφει τα ιστορικά γεγονότα, αλλά προχωρεί και σε θεολογική και δογματική ανάλυσή τους.
Οι πρώτοι δώδεκα οίκοι του (Α-Μ) αποτελούν το ιστορικό μέρος. Εκεί εξιστορούνται τα γεγονότα από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου μέχρι την Υπαπαντή, ακολουθώντας τη διήγηση του Ευαγγελιστή Λουκά. Αναφέρεται ο Ευαγγελισμός (Α, Β, Γ, Δ), η επίσκεψη της εγκύου Παρθένου στην Ελισάβετ (Ε), οι αμφιβολίες του Ιωσήφ (Ζ), η προσκύνηση των ποιμένων (Η) και των Μάγων (Θ, Ι, Κ), η Υπαπαντή (Μ) και η φυγή στην Αίγυπτο (Λ), η οποία είναι η μόνη που έχει ως πηγή το απόκρυφο πρωτευαγγέλιο του Ψευδο-Ματθαίου.
Οι τελευταίοι δώδεκα (Ν-Ω) αποτελούν το θεολογικό ή δογματικό μέρος, στο οποίο ο μελωδός αναλύει τις βαθύτερες θεολογικές και δογματικές προεκτάσεις της Ενανθρώπισης του Κυρίου και το σκοπό της, που είναι η σωτηρία των πιστών.
Ο μελωδός βάζει στο στόμα του αρχαγγέλου, του εμβρύου Προδρόμου, των ποιμένων, των μάγων και των πιστών τα 144 συνολικά «Χαῖρε», τους Χαιρετισμούς προς τη Θεοτόκο, που αποτελούν ποιητικό εμπλουτισμό του χαιρετισμού του Γαβριήλ («Χαῖρε Κεχαριτωμένη»), που αναφέρει ο Ευαγγελιστής Λουκάς (Λουκ. α΄ 28).
Ο Ακάθιστος Ύμνος συνδέθηκε με τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, προφανώς, εξ αιτίας ενός άλλου καθαρώς λειτουργικού λόγου. Μέσα στην περίοδο της Νηστείας εμπίπτει πάντοτε η μεγάλη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Είναι η μόνη μεγάλη γιορτή, που λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Τεσσαρακοστής, στερείται προεορτίων και μεθεορτίων. Αυτήν ακριβώς την έλλειψη έρχεται να καλύψει η ψαλμωδία του Ακαθίστου, τμηματικά κατά τα απόδειπνα των Παρασκευών και ολόκληρος κατά το Σάββατο της Ε΄ εβδομάδας. Το βράδυ της Παρασκευής και το Σάββατο είναι μέρες που μαζί με την Κυριακή είναι οι μόνες μέρες των εβδομάδων των Νηστειών, κατά τις οποίες επιτρέπεται ο γιορτασμός χαρμόσυνων γεγονότων, και στις οποίες, μετατίθενται οι γιορτές της εβδομάδας".
Η μέρα τούτη της Ε' εβδομάδας των Νηστειών, που ψάλλεται ο ακάθιστος Ύμνος, είναι μια μέρα πανηγυρική, μέσα στο στάδιο της προετοιμασίας μας για τα Άγια Πάθη. Ημέρα "πανηγυρικής" (που λένε και οι νομικοί-κι εννοούν εκπεφρασμένης, ρητής και αδιαμφισβήτητης-) δήλωσης και συμμετοχής στην προσευχή και στην μετάνοια. Ρητή και εκούσια ένταξη στο πλήρωμα της Εκκλησίας του Χριστού.
Ποιός αγάπησε χωρίς να υμνήσει το αντικείμενο του έρωτά του; Ποιός έλαβε δωρεά, χωρίς να ευχαριστήσει τον δωρητή του; Ποιος εμαθήτευσε χωρίς να διδαχθεί από τον Δάσκαλό του; Ποιός θεραπεύτηκε χωρίς να ευγνωμονεί τον ιατρό του; Ποιός απαλλάχτηκε από τα χρέη κι από τα βάρη του χωρίς να ευχαριστήσει εκείνον που τα διέγραψε;
Ετούτες τις ώρες της προσευχής, το νοιώθεις πως κάθε προσφώνηση στην Θεοτόκο, αποτελεί κι ένα ποιητικό μαργαριτάρι, λες κι ο κόσμος φτιάχτηκε για να στολίσει την ταπείνωση με τόση λαμπρότητα, όση δεν φτάνουν τα χρυσάφια του κόσμου, κι όση δεν φτιάχνουν όλα τα άστρα του κόσμου μαζί.
Και καθώς φτάνουμε πια στην τελευταία αποστροφή της αποψινής μας προσευχής, ζητάμε από την Παναγία Μητέρα του Χριστού, να γίνει και δική μας μητέρα, και να στοχαστεί πως πάσχουμε. Να νοιαστεί για όλους εμάς, και με την μητρική της παρρησία να φροντίσει να γίνει δεκτή και η δική μας αίτηση και η μετάνοια, και να γενούμε -με την μεσιτεία της- "τέκνα Κυρίου", κι εργάτες της αγάπης του Χριστού (6).
Πώς να σε ευχαριστήσουμε Παναγία Δέσποινα, εσένα που όλους μας έχεις παιδιά σου, αφού σαν τα μικρά παιδιά σ' αποζητούμε, κι εσύ μας κρατάς μακριά από το κακό, εμάς, που κάθε τόσο σε καλούμε κοντά μας (7)!
Πόσο γρήγορα τέλειωσε κι εφέτος τούτη η ακολουθία! Αν ο Υμνωδός δεν είχε τόση ευσέβεια, τέτοιον θείο "φόβο" και τόση θεία ευγνωμοσύνη, δεν θα είχε υμνήσει τόσο υπέροχα την Παναγία Μητέρα, και κανένας από τους προσευχόμενους, μονάχος του, δεν θα μπορούσε να εκφράσει μια τέτοια θεία αγάπη! Και τότε θα λέγαμε: σαν νά 'ναι λίγες οι προσευχές μας, σαν νά 'ναι μικρές οι νυχτιές! Σαν νά 'ναι φτωχά τα λόγια μας, μπροστά σε τόσο μεγαλείο ελέους, ειρήνης, αγάπης, γαλήνης! Σε τόσες και τέτοιες δωρεές!
Μα για τούτον τόν λόγο, ψάλλουμε και ξαναψάλλουμε τον Ακάθιστο Ύμνο. Για να φέρουμε στην ζωή μας την μνήμη της ταπείνωσης, της αγάπης, της προσφοράς και της συμμετοχής. Για να μείνουμε άνθρωποι, με συναίσθηση του φθαρτού εαυτού μας και να θεωθούμε μέσα στην άφθαρτη ειρήνη του Χριστού, που επιμένει να θυσιάζεται για όλους εμάς. Του Χριστού, που μας καλεί να γίνουμε με την προαίρεσή μας ( όστις βούλεται) πολίτες της βασιλείας Του.
Σημειώσεις:
(1). Ὤφθης φωτισμός, ἡμῶν καὶ βεβαίωσις· ὅθεν βοῶμέν σοι· Χαῖρε ἄστρον ἄδυτον, εἰσάγον κόσμῳ τὸν μέγαν Ἥλιον· χαῖρε Ἐδὲμ ἀνοίξασα, τὴν κεκλεισμένην Ἁγνή· χαῖρε στῦλε, πύρινε εἰσάγουσα, εἰς τὴν ἄνω ζωήν, τὸ ἀνθρώπινον.
(2). Φεῖσαι ὁ Θεός, τῆς κληρονομίας σου, τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, πάσας παραβλέπων νῦν, εἰς τοῦτο ἔχων ἐκδυσωποῦσάν σε, τὴν ἐπὶ γῆς ἀσπόρως σε κυοφορήσασαν, διὰ μέγα, ἔλεος θελήσαντα, μορφωθῆναι Χριστὲ τὸ ἀλλότριον.
(3). Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς, λαβὼν ἐν γνώσει, ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ Ἰωσήφ, σπουδῇ ἐπέστη, ὁ Ἀσώματος, λέγων τῇ Ἀπειρογάμῳ· Ὁ κλίνας τῇ καταβάσει τοὺς οὐρανούς, χωρεῖται ἀναλλοιώτως ὅλος ἐν σοί. Ὃν καὶ βλέπων ἐν μήτρᾳ σου, λαβόντα δούλου μορφήν, ἐξίσταμαι κραυγάζειν σοι· Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε!
(4). "... · οὐ καθὼς ὁ κόσμος δίδωσιν, ἐγὼ δίδωμι ὑμῖν. μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία μηδὲ δειλιάτω", (Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, κεφ. 14 εδ. 27).
(5). "...Μείνατε ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν ὑμῖν. Καθὼς τὸ κλῆμα οὐ δύναται καρπὸν φέρειν ἀφ᾿ ἑαυτοῦ, ἐὰν μὴ μείνῃ ἐν τῇ ἀμπέλῳ, οὕτως οὐδὲ ὑμεῖς, ἐὰν μὴ ἐν ἐμοὶ μείνητε. Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα. Ὁ μένων ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν αὐτῷ, οὗτος φέρει καρπὸν πολύν, ὅτι χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν... (Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, κεφ. 15 εδ. 4-5).
(6). ... Άσπιλε, αμόλυντε, άχραντε αγνή Παρθένε (...) ὡς τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ Μήτηρ, (...) τῇ μητρικῇ σου παῤῥησίᾳ χρωμένη, δυσώπησον, ἵνα ἀνοίξῃ κἀμοὶ τὰ φιλάνθρωπα σπλάγχνα τῆς αὑτοῦ ἀγαθότητος, καί, παριδών μου τὰ ἀναρίθμητα πταίσματα, ἐπιστρέψῃ με πρὸς μετάνοιαν, καὶ τῶν αὑτοῦ ἐντολῶν ἐργάτην δόκιμον ἀναδείξῃ με....
(7). Ὦ πανύμνητε Μῆτερ, ἡ τεκοῦσα τὸν πάντων Ἁγίων ἁγιώτατον Λόγον · δεξαμένη τὴν νῦν προσφοράν, ἀπὸ πάσης ῥῦσαι συμφορᾶς ἅπαντας· καὶ τῆς μελλούσης λύτρωσαι κολάσεως, τοὺς σοὶ βοῶντας· Ἀλληλούϊα.
Για άλλες, ιδιαίτερες και εξειδικευμένες πληροφορίες σχετικά με τον Ακάθιστο Ύμνο δείτε εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου