Μούσες και Μουσεία. Θεότητες και Ιερά-θεματοφύλακες γνώσης και σοφίας

 

Μια Οδύσσεια, χωρίς τον Οδυσσέα, και χωρίς πόντο!

Ήτανε την προηγούμενη Κυριακή που (ξανα-)ξεκίνησε τούτο το ταξίδι μου, για τον οίνωπα πόντο. Σαλπάρησα, χωρίς καμμιά αξίωση να επιστρέψω γρήγορα πίσω. Την πρώτη φορά, ήτανε με αφορμή το βιβλίο της Εριέττας Μέρτζ (The Wine Dark Sea) που, απνευστί, το διέτρεξα, σαγηνευμένη. [Για το βιβλίο της Ε. Μέρτζ, σε μετάφραση Ν. Ζαΐρη, έχω ξαναγράψει εδώ.]

Όμως, αυτή την φορά, δεν ξεκίνησα καλά-καλά το ταξίδι μου, όταν, μια φράση στον πρόλογο της μετάφρασης του βιβλίου, με ξεστράτισε. Δεν ταράχτηκα. Έτσι κι αλλιώς, βγήκα στα πέλαγα για την συγκεκριμένη περιπέτεια.

Ο μεταφραστής, λοιπόν, ο κ. Ζαΐρης, στον πολύ «ποιητικό» πρόλογό του σε ταξιδεύει από τόσα και τέτοια μονοπάτια, που θαρρείς, πως έκανες κιόλας, ένα ωραίο ταξίδι. Με την δική του δυναμική, την δική του ομορφιά και τα δικά του μηνύματα. Δηλαδή, ο Ν. Ζαΐρης, δεν μετέφρασε, μόνο, αυτό το έξοχο βιβλίο της Εριέττας Μέρτζ, αλλά -με τούτον τον πρόλογο και τις σημειώσεις του- το καταστόλισε, το ανύψωσε στα μάτια μας, τα μάτια των απογόνων του Οδυσσέα, κι ανέδειξε τα πολύτιμα στοιχεία που έκρυβε εκείνο το ταξίδι της επιστροφής. Στόχο, προσήλωση σ' αυτόν, δύναμη χαρακτήρα, πίστη, εργασία, ακεραιότητα, ικανότητα, περιέργεια κι εξερεύνηση, αγάπη, και τόσα άλλα, που όποιος το διαβάσει, μάλλον θα τ' ανακαλύψει ανάλογα με την καλλιέργεια, την περιέργεια, τα όνειρα και την προδιάθεσή του, αλλά και ανάλογα με την μελέτη του επί των στοιχείων.

Με μια του παρατήρηση, ο Ν. Ζαϊρης, μ' έκανε να λοξοδρομήσω. Εκεί που λέει πως «Ο Όμηρος και ο Ησίοδος, ως και πάντες οι σοφοί, (...) παρέλαβον τας γνώσεις των από τα ιερά (...) της απωτάτης αρχαιότητος, τους θεματοφύλακας των θησαυρών της αρχαίας λησμονημένης γνώσεως, τα Μουσεία. (...)». Εκεί ακριβώς, τελειώνοντας την φράση, στάθηκα, και αποφάσισα να μελετήσω, πρόχειρα, και εκ των ενόντων, τα σχετικά με τον όρο Μουσεία, γιατί με μάγεψε εκείνο το: «ιερά της απωτάτης αρχαιότητος, ... θεματοφύλακες της αρχαίας λησμονημένης γνώσεως».

Κι αναδίφησα στα σκονισμένα θησαυροφυλάκια με τα κιτρινισμένα ετοιμοθάνατα φύλλα ( στο λεξικό των H.G. Liddell & R.Scott). Εκεί μέσα, κείτονταν οι Μούσες! Θεότητες, κόρες της Μνημοσύνης. (Και οι Νύμφες Πιερίδες, τιμώμενες στα Πιέρια). Και τί δεν βρήκα. Τα μάζεψα και τα γράφω εδώ, κρίκους από μια μακρά πολύτιμη, μυστήρια και ξεχασμένη αλυσίδα, σαν ένα σπονδυλωτό παραμύθι, κι όμορφες εντυπώσεις από ένα ταξίδι, που καθώς αλλάζει ο χρόνος του ταξιδιού, αλλάζει κι η εικόνα που συναντάμε, αλλά ο δρόμος είναι ένας!

Εκεί λοιπόν στο βιβλιογραφικό θησαυροφυλάκιό μου, συνάντησα τον όρο: Μούσα! Κι αυτός ο όρος, ως κύριο όνομα, με έκανε να λοξοδρομήσω (δεύτερη φορά!)  στης Γραμματικής τα μονοπάτια, με τα Ονόματα (τα κύρια και τα προσηγορικά ουσιαστικά κλπ. Βλ σημείωση (1) κατωτέρω*)

Η Μούσα, λοιπόν, ως κύριο όνομα, είναι μια (μυθολογική) θεότητα ή νύμφη. Μούσες είναι οι επί μέρους θεότητες (οι 9, κόρες του Διός, των οποίων τα ονόματα μας δίνει ο Ησίοδος και τις οποίες ο Όμηρος αποκαλεί Ολυμπιάδες Μούσες : Ερατώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Καλλιόπη, Κλειώ, Μελπομένη, Ουρανία, Τερψιχόρη, Πολύμνια). Μητέρα τους ήταν Μνημοσύνη (καθόλου τυχαίο για όνομα της μητέρας των Μουσών!).

[Ο Μίμνερμος τις παρουσίαζει ως καταγόμενες από τον Ουρανό. Ο Παυσανίας μνημονεύει τρεις Μούσες, την Μελέτη, την Μνήμη και την Αοιδή. Ο Κικέρων ισχυρίζεται ότι οι τέσσερις πρώτες Μούσες ήσαν η Thelxione, η Aode, η Arch και η Melete. Οι Πιερίδες πάλι, ήσαν Μούσες, που ετιμώντο στα Πιέρια].

Με τον όρα μούσα, (ως προσηγορικό ουσιαστικό) αποδίδεται

• 1) η μουσική και το άσμα (βλ. φράσεις όπως στυγερά μούσα, άλυρος μούσα, εύφημος μούσα, κλπ), 
• 2) η ευγλωττία και η πειθώ.
• 3) μούσα, χαρακτηρίζεται από τον Πλάτωνα η «καθόλου αρμοδιότης», το προσήκον, το πρέπον, η ευπρέπεια. [Εικάζω, από το γεγονός ότι όλες αυτές οι δεοντολογικές καταστάσεις προσδιορίζονται, ή σαν να λέμε επιτρέπονται, ορίζονται και υποδεικνύονται από το Θείον, αφού υποδηλώνουν όρια και δεοντολογία στην ανθρώπινη συμπεριφορά και δράση].

Στη συνέχεια, η έρευνα έδειξε ότι ως Μουσείο, χαρακτηρίζεται 

• 1) ο ναός των Μουσών, η έδρα αυτών, το ενδιαίτημά τους 
• 2) το σχολείο τεχνης, ποιήσεως κλπ. (Η αρχαία Αθήνα ονομαζόταν έτσι, γιατί σ' αυτήν άκμαζαν οι τέχνες και τα γράμματα) 
• 3) Ιερά μουσεία ονομάζονταν οι εορτές των Μουσών 
• 4) Μουσείο καλείται (και) η Σχολή και η βιβλιοθήκη φιλοσοφίας.

Περαιτέρω, γνωστό είναι και το Μουσαίον, ο Λόφος των Μουσών.

Ως Μουσείο νοείτο και η επιγραφή βιβλίου (εικάζω με τον κατάλληλο προσδιορισμό), αλλά και το μωσαϊκό ψηφοθέτημα, αυτό που σήμερα είναι το γνωστό μας «μωσαϊκό» (δάπεδο)!

Παράγωγες από την λέξη Μούσα, είναι και οι λέξεις

• Μούσειος = ο ανήκων στις Μούσες
• Μουσηγέτης και Μούσαρχος = ο ηγούμενος και ο άρχων των Μουσών (ο Απόλλωνας, ο Δίας κλπ)
• Μουσίζω = άδω, παίζω μουσική
• Μουσική (τέχνη) = κάθε τέχνη που έχει προστάτιδες αυτής τις Μούσες, και γενικά η τέχνη, τα γράμματα, η παιδεία. (Η Αθηναϊκή παίδευση είχε τρεις κλάδους: μουσική, γράμματα και γυμναστική. Δηλαδή, το παιδεύειν το πνεύμα και το σώμα εγένετο με μουσική και γυμναστική).
• Μουσικός (επίθ.)= 1) ο αρμόζων στην μουσική 2) ο έμπειρος στην μουσική και γενικά στις τέχνες, ο λάτρης αυτών, αλλά και ο άνθρωπος ο εγγράμματος και πεπαιδευμένος και 3) και με την έννοια: έξοχο, ευχάριστο, ωραίο, η λέξη  «μουσικός» λέγεται για διάφορα πράγματα.
• Μουσικώς (επιρ.) = κατά τους κανόνες της μουσικής, εντέχνως, επιτηδείως, αρμοδίως, κομψώς, χαριέντως, φιλοκάλως.
• Μουσολήπτης = ο εμπνεόμενος από τις Μούσες

Σημειώσεις: 

 
1) Ορισμός για το μέρος του λόγου, το καλούμενο «όνομα ουσιαστικό»: Όνομα ουσιαστικό είναι κάθε λέξη που φανερώνει πρόσωπο, ζώον ή πράγμα, και ιδιότητα, πράξη ή κατάσταση αυτών. Τα ουσιαστικά μπορεί να είναι

• ι) Συγκεκριμένα όταν φανερώνουν πράγματα απτά, ορατά, και γενικώς αισθητά, και αυτά διακρίνονται
• ι.α) Σε κύρια όταν φανερώνουν ένα ορισμένο και συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, και τέτοια είναι τα ονόματα των ανθρώπων, των ζώων, των πόλεων των ποταμών, λιμνών, θαλασσών, ωκεανών, κλπ. Αυτά γράφονται πάντα με κεφαλαίο το αρχικό τους γράμμα: Ανδρέας, Ατλαντικός, Λέων της Χαιρώνειας κλπ). Και
• ι.β) σε προσηγορικά, όταν φανερώνουν μια τάξη ομοειδών πραγμάτων (ζώον, δένδρο, άνθρωπος, κλπ.)
• ιι) Αφηρημένα όταν φανερώνουν ιδιότητα, κατάσταση ή πράξη που αναφέρεται/αφορά τα συγκεκριμένα ουσιαστικά (αλήθεια, ισότητα, διευκόλυνση, κλπ).

2). Μήπως η νεοελληνική λεξη «μουσίτσα», είναι ένα κοροϊδευτικό υποκοριστικό με καταγωγή από την λέξη Μούσα, για να δείξει την αστεία (έως και ευτελιστική) πλευρά κάποιας, που ενώ είναι ασήμαντη επί της ουσίας, καμώνεται την εμπνεύστρια,  επειδή παρακινεί ή υπαγορεύει σε κάποιον να κάνει καταγέλαστα (ή κι εξευτελιστικά) πράγματα; 

3) Σ' ετούτο το ταξίδι, ξωκείλαμε ... στο γιαλό! Κάποια μέρα θ' ανοίξουμε και πάλι τα πανιά, (ελπίζοντας να βγούμε από τον... πρόλογο!). 

4) Θα μου πείτε «ακούγοντας τα δελτία ειδήσεων, εσύ αυτά έχεις να πείς;», κι εγώ θα σας απαντήσω πως επειδή ακούγοντας τις ειδήσεις δεν διαφαίνεται προοπτική ή σωτηρία, προτίμησα να ασχοληθώ με την αρχέγονη γνώση και τους θεματοφύλακές της, μήπως και βρούμε την σωτηρία από την αυτογνωσία και την αρχέγονη σοφία, που τόσο περιφρονήσαμε τελευταίως!