Ιδέες και πράξη. Φιλοσοφία, αργολογία και πολιτική

Στο δικό μας, μπορείς ατιμώρητα να τα κάνεις όλα αυτά!

Σημαντικό και διακριτικό γνώρισμα της φιλοσοφίας είναι η θεωρία. Οι φιλόσοφοι διατυπώνουν κι επεξεργάζονται θεωρίες. Τι είναι όμως η φιλοσοφική θεωρία; Θα μπορούσε να πει κανείς,έτσι πρόχεια και απλοϊκά να πεί ότι θεωρία είναι μια συνοπτική περιγραφή της οραματιζόμενης, ευκταίας ή απευκταίας, μελλοντικής ή παρούσας οικοδόμησης σχέσεων των πραγμάτων, του κόσμου και των ανθρώπων, ή των κοινωνικών δυνάμεων και τάσεων, των οικονομικών συσχετισμών κλπ.

Στην ιδανική περίπτωση, η θεωρία είναι επιπλέον και εξήγηση της πραγματικότητας.

Αν ο Θαλής είπε ότι τα πάντα είναι νερό, τότε διατύπωσε την πρώτη φιλοσοφική θεωρία: με αυτή την απλή σκέψη φιλοδοξούσε να εξηγήσει τα ποικίλα φαινόμενα της φυσικής πραγματικότητας.

Το σίγουρο είναι ότι και ο Δημόκριτος είχε μια φιλοσοφική θεωρία: η πεποίθησή του ότι η πραγματικότητα αποτελείται από κινούμενα άτομα στο κενό τού έδωσε τη δυνατότητα να διατυπώσει εξηγήσεις για κάθε πλευρά της ανθρώπινης εμπειρίας.

Η αντίστοιχη σύλληψη του Πλάτωνα είναι ότι, πέρα από τη συνεχώς μεταβαλλόμενη αισθητή πραγματικότητα, υπάρχουν κάποιες αυθύπαρκτες, αμετάβλητες και νοητές οντότητες, οι «Ιδέες». Τα αντικείμενα του αισθητού κόσμου οφείλουν την ύπαρξή τους και την όποια αλήθεια τους στη σχέση τους με τις Ιδέες. Αυτός είναι ο πυρήνας της πλατωνικής θεωρίας των Ιδεών. Στη θεωρία των Ιδεών στηρίζει ο Πλάτων τη συνολική ερμηνεία του για την πραγματικότητα.

Ο Σωκράτης είπε « ... και φοβήθηκα μήπως τυφλώσω εντελώς την ψυχή μου με το να κοιτώ τα πράγματα με τα μάτια μου και με το να προσπαθώ να τα αγγίζω με όλες τις αισθήσεις μου. Θεώρησα λοιπόν ότι έπρεπε να καταφύγω στους λόγους και μέσα σ᾽ αυτούς να εξετάσω την αλήθεια των πραγμάτων...».(Πλάτων, Φαίδων 99d-e).

οι Ιδέες έχουν αυθεντική ύπαρξη, συλλαμβάνονται με τη νόηση, είναι αιώνιες, αγέννητες και άφθαρτες, ακίνητες και αμετάβλητες.

Η διαφορά είναι ότι οι πλατωνικές Ιδέες είναι πολλές και διαφορετικές. Όλες οι ηθικές αξίες αποτελούν Ιδέες: η αρετή, η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η σωφροσύνη, η ευσέβεια και όλες οι άλλες αντίστοιχες. Ιδέες είναι ακόμη οι μαθηματικές έννοιες και οντότητες: η ισότητα, η ενότητα, η πολλαπλότητα, ο αριθμός, το σημείο, η γραμμή, το γεωμετρικό σχήμα, το στερεό.

Και τα φυσικά είδη είναι Ιδέες: το ζώο, το φυτό, ο άνθρωπος, το νερό, η φωτιά, ο χρυσός κτλ. Επομένως, πλατωνικές Ιδέες υπάρχουν πάρα πολλές. Θα έλεγε κανείς ότι είναι τόσες όσα και τα αφηρημένα ουσιαστικά της γλώσσας, όσα τα κατηγορήματα της γραμματικής: «Συνήθως δεχόμαστε ότι υπάρχει μια καθορισμένη Ιδέα για κάθε ομάδα επιμέρους πραγμάτων με το ίδιο όνομα» (Πλάτων, Πολιτεία 596a).

Ετούτο το προσχέδιο, παραπεταμένο μήνες τώρα, δεν ξέρω πώς το έγραψα, τί είχα στο μυαλό μου και πού ήθελα να καταλήξω.

Όμως μόλις άκουσα την ομιλία Τσίπρα στο Συνέδριο του Σύριζα, κατάλαβα πως κάπως έτσι σκέφτονταν αυτοί εκεί, για το πώς θα κυβερνήσουνε την Ελλάδα. Ερασιτεχνικά, επιπόλαια, γενικά και αόριστα.

Όμως, εδώ είναι το πρόβλημα: άλλο η τυχαία, αβίαστη, άσκοπη και χαλαρή σκέψη, κι άλλο η επιτακτική πραγματικότητα. Αυτήν την αντιμετωπίζεις πάντα με την σοφία που σου έχει δώσει η πολλή σκέψη, η πολλή δράση, η δοκιμή, η αποτυχία και η επιτυχία, και το ζύγιασμά τους.

Χωρίς εμπειρία καμμιά, δεν μπορείς να πας μακριά. Κι όταν πολλοί εξαρτώνται από σένα, για το παρόν και για το μέλλον τους, οι ερασιτεχνισμοί δεν έχουν θέση, κι οι πειραματισμοί είναι καλό (να είναι «οικολογικοί» και) να γίνονται μόνο στο εργαστήριο, ώστε τα συμπεράσματα να είναι στο χαρτί σου, κι όχι στο κεφάλι του κόσμου.