Η τακτική αποχώρηση ενός καθηγητή, (πανεπιστημιακού), από την ενεργό υπηρεσία, μου έδωσε την αφορμή να αναπολήσω την ιστορία μιας ακούσιας αποχώρησης και θριαμβευτικής επιστροφής, ενός άλλου πανεπιστημιακού (και δη συνταγματολόγου), πολλές-πολλές δεκαετίες πρίν.
Τό 'χει η μοίρα των συνταγματολόγων να αφήνουν ανεξίτηλες πολιτικές σφραγίδες με το πέρασμά τους. Είναι που το αντικείμενό τους, συνυφασμένο με την ουσία της εξουσίας όσο κανένα άλλο επιστημονικό αντικείμενο, τους σφραγίζει. Κι αυτούς, για την γνώμη τους, κι όλους εμάς, τους πολίτες, με τις συστάσεις τους προς την εξουσία.
Αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, τυπικό ή άτυπο, τους συμβούλους της Εξουσίας, για τον τρόπο που (θα) πολιτεύεται. Ή και τους απολογητές της, όταν η εξουσία καταχράται τη δύναμή της. Μερικών συνταγματολόγων το όνομα συνυφάνθηκε με θλιβερή παρουσία. Άλλων με θαυμαστή.
H ιστορία έχει καταγράψει μορφές συνταγματολόγων απαράμιλλου ήθους. Αλλά έχει καταγράψει και θλιβερές μορφές. Για τις τελευταίες δεν υπάρχει λόγος μνείας, παρά μόνο προς αποφυγήν μιμήσεως του παραδείγματός τους.
Τις πρώτες όμως, τις μορφές απαράμιλλου ήθους, εκείνες που δεν έχουνε πια ζώντα λόγο, αλλά μας άφησαν άληστη μνήμη έργου και ήθους, είναι σημαντικό να τις ξαναμνημονεύουμε. Για να γνωρίζουν οι νεώτεροι, τους αγώνες που αυτοί έδωσαν, εναντίον επίβουλων εχθρών, αλλά και το τίμημα που οι πνευματικοί αυτοί αγωνιστές επλήρωσαν, καθώς και το έργο που άφησαν πίσω τους. Μια από αυτές τις μορφές, ήταν εκείνη του καθηγητή Ν. Σαριπόλου. Του καθηγητή που δημιούργησε στην χώρα μας το Δίκαιο οργάνωσης της Πολιτείας και άσκησης των πολιτειακών εξουσιών, το Συνταγματικό καλούμενο σήμερα Δίκαιο.
Για λόγους παιδαγωγικούς, δηλαδή για τη διαπαιδαγώγηση της γενιάς που θα αλλάξει τα πράγματα, και θα διασώσει τη χώρα από τον εξευτελιστικό της κατήφορο, το παράδειγμα του Δασκάλου αυτού αποτελεί σοβαρή κι ελπιδοφόρα υποθήκη.
Το ιστορικό πλαίσιο: Ο Ν. Σαρίπολος, αφοῦ εἶχε ἀναγορευθῆ, τό 1844, διδάκτωρ τῆς Νομικῆς Σχολῆς, μέ πρόσκληση τοῦ πρωθυπουργοῦ τότε Κωλέττη, ἔγινε ἰδαίτερος γραμματεύς του. Τό 1846 διωρίσθηκε καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν στήν ἕδρα τοῦ συνταγματικοῦ Δικαίου. Τό 1852 ὅμως ἀπολύθηκε ἀπό τήν πανεπιστημιακή θέση του ὡς ἀντιανακτορικός. (...) Τό 1862 μέ τήν ἐκθρόνιση τοῦ Ὄθωνος ἀναδιορίσθηκε στήν ἕδρα «Φιλοσοφίας τοῦ Δικαίου καί τοῦ Ἐθνικοῦ Δικαίου». Την 5ην Νοεμβρίου 1862 ἐκφώνησε ἐναρκτήριο μάθημα, πού οἱ πρῶτες σελίδες του ἀποτελοῦν μνημειακή ἔκφραση τῆς ἠθικῆς ἀνεξαρτησίας καί τῆς πνευματικῆς εὐθύνης τοῦ πανεπιστημιακοῦ διδασκάλου. Το πλήρες κείμενο της ομιλίας [δείτε το εδώ] εξαπλουστευμένο σχεδόν στο σύνολό του, έχει ως εξής:
Απολυμένος από την φοβισμένη εξουσία, που στάθηκε «κακόνους πρὸς τὴν ἐλευθερίαν τοῦ λόγου, τὴν παρρησίαν τῆς διδασκαλίας μισοῦσα, διότι ἐλευθέρους» παρεσκεύαζε (ο ίδιος, μέσω των μαθημάτων του) «πολίτας καὶ οὐχὶ ταπεινοὺς καὶ ἐθελόδουλους ὑπηκόους», απευθύνεται στους μαθητές του, δέκα χρόνια μετά από αυτήν την προσχηματική απόλυση, όταν πια οι αλαζόνες βασιλείς έχουν διωχθεί από την Ελλάδα, κι ο ίδιος έχει αποκατασταθεί στην πανεπιστημιακή του έδρα. Εξηγεί στους μαθητές του ότι οι (εκπεσμένοι πια) Βασιλείς «τοὺς ἐλευθέρους ἄνδρας ἀπεχθανόμενοι περὶ αὐτοὺς αὐτοδούλους συνήθροιζον» (επειδή μισούσαν τα ελεύθερα πνεύματα, μάζευαν τριγύρω τους όσους από μόνοι τους υποτάσσονταν στην εξουσία).
Ο Δάσκαλος, πιστεύει πως « μόνοι (...) οἱ ἐλεύθεροι καὶ τότε καὶ νῦν τὴν ἀλήθειαν κηρύττουσιν, οἱ αὐτοὶ δ' ἀείποτε μένουσιν οἰκτείροντες καὶ οὐχὶ ταῖς μεγάλαις αὐτῶν συμφοραῖς ὑβρίζοντες» (μόνοι οι ελεύθεροι άνθρωποι λένε πάντα την αλήθεια, κι αυτοί μένουνε πάντα οι ίδιοι, λυπούνται χωρίς να γίνονται σκληροί και υβριστές όταν τους βρίσκουνε μεγάλες συμφορές).
Τώρα θα θυμηθούνε οι έκπτωτοι βασιλείς, τα λόγια που τους είπα όταν ακόμη ήμουν καθηγητής, «φιλομειδῶς παραινούμενος ἐπὶ τῆ ἐλευθερίῳ διδασκαλίᾳ μου» (σαν ειρωνικά σχολιάσανε την ελευθεριότητα στη διδασκαλία μου).
Κι αμέσως, (τότε που τον ειρωνεύτηκαν ή τον απείλησαν, ποιός ξέρει;) τους είπε τα παρακάτω λόγια, σημαντικά/δηλωτικά της αγάπης του και της φροντίδας του για την Ελευθερία: «εἴ περ ἡ ἐλευθερία ἀπὸ τῆς οἰκουμένης ἁπάσης ἐδιώκετο, ἤθελε διασωθῆ ἐν Εὐρώπῃ. Εἰ δ' ἀπὸ τῆς Εὐρώπης πάσης ἐφυγαδεύετο, ἔδει αὐτὴν εὑρεῖν καταφυγὴν ἐν τῇ κοιτίδι αὐτῆς, τῆ ὡραίᾳ ἡμῶν Ἑλλάδι. Εἰ δ' ἀπὸ ταύτης ἐξωθεῖτο, τὸ ἱερὸν τοῦτο τοῦ Πανεπιστημίου ἕδος ἄξιον αὐτῆς ἤθελε γενῆ κρυπτήριον καὶ κρυφιομῦσται αὐτῆς οἱ ἐν αὐτῷ τῆς σοφίας λειτουργοὶ. Εἰ δὲ τέλος καὶ ἐνταῦθα ὁ ἀπηνὴς διωγμὸς κατελάμβανεν αὐτήν, ἤθελον παραλάβει αὐτήν, ἐγὼ τουλάχιστον, ὑπὸ τὴν Καθηγητικὴν τήβεννόν μου καὶ καταβῆ μελανείμων τὴν ἕδραν ταύτην ὡς διοπετὲς τι παλλάδιον κατακρύπτων αὐτὴν μεχρισοῦ αἰσιώτεραι ἐπιλάμψωσιν ἡμέραι, ὅπως τὴν φυγάδα ἀποδώσω τῆ Πατρίδι»(1).
Και συνεχίζει την ομιλία του ο Δάσκαλος: «Τώρα θα θυμηθούνε οι έκπτωτοι βασιλείς, πως όταν παρουσιάστηκα σε ακρόαση ενώπιον της Βασίλισσας, και διαπίστωσα πως δεν ήταν ζητούμενο η απαλλαγή μου από την προσχηματική συκοφαντία, αλλά η ταπείνωσή μου, θυμωμένος της εδήλωσα ότι θεωρούσα ιερώτατο τον όρκον μου προς την Πατρίδα, κι ότι δεν μπορούσα να είμαι καθηγητής ανδραπόδων, ούτε κόλακας της εξουσίας (2). Μάλιστα τους εσυμβούλευσα να προσέχουν καθώς κυνηγάνε την ελευθερία των Ελλήνων, γιατί μάλλον τον θρόνο τους ταρακουνάνε. Τους προείπα δε, ότι αν δεν αλλάξουν τακτική, θα 'ρθει μέρα που εξόριστοι από εδώ θα γυρίσουνε στην πατρίδα τους».
Και στη συνέχεια: «Ναί, τὴν ελευθερία καταδιώξανε κι εμένα με φιμώσανε, αλλά την ελευθερία εκπέμπει κάθε ανάσα αυτής της μακάριας γής, που τη γέννησε ευγενή και ωραία, κι έθρεψε από τότε με το γάλα της μια ολόκληρη γενιά. Αυτή η γενιά, εν ριπή οφθαλμού ανέτρεψε σκηπτροῦχον Βασιλέα, ο οποίος αντί να παραλάβει τη χώρα που του παραδόθηκε μαζί με την ελευθερία της, προτίμησε να κλείσει την τελευταία σε μπουντρούμια».
«Περάσανε δέκα ολόκληρα χρόνια, και μέσα σ' αυτά τρεις φορές άλλαξε ο κόσμος των φοιτητών. Κι όμως εγώ, έρχομαι σαν να ξαναβρίσκομαι ανάμεσα σε παλιούς φίλους, και σας βλέπω γύρω μου μαζεμένους, γιατί μέσα σας ζούσα, και σεις μαζί μου, κι όλοι μαζί ελπίζαμε στον Κύριο, και, με πίστη, απ' Αυτόν ακόμη περιμένουμε την κατάλυση των δεσμών μας και την επιβεβαίωση των πόθων μας, ότι ο Θεός αγαπάει την Ελλάδα κι ενώθηκε η αγάπη Του μαζί μας και βοήθησε στην απελευθέρωσή μας, όπως λέγει και ο άγιος λόγος ότι : «ὁ Κύριος τὸ πνεῦμα ἐστίν, οὗ δὲ τὸ πνεῦμα Κυρίου ἐκεῖ ἐλευθερία ».
(...)
«Τέλος, με μια σκέψη μαζί σας, την σκέψη της ελευθερίας, και μια καρδιά «καρδίᾳ ὅλως Ἑλληνική», θ' αναζητήσω στην επιστήμη τους νόμους του ανθρώπου και της πολιτείας. «Χαίρετε λοιπόν, φίλτατοι ὁμιληταί! Ὁ περὶ τῆς γενέσεως τῆς Ἀθηνᾶς μῦθος τῶν ἀρχαίων ἡμῶν προγόνων ἐπραγματοποιήθη ἐν ὑμῖν σήμερον» όπως εκείνοι, πάνοπλη έπλασαν την Αθηνά να ξεπετιέται από το κεφάλι του Δία, μ'ένα χτύπημα απ' του Ηφαίστου τον πέλεκυ, έτσι κι εσείς, απ' τη στιγμή που ο πέλεκυς «τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας βαρεῖαν κατέφερε τὴν πληγὴν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς δημοβόρου(3) βασιλέως», που νόμιζε πως βασιλεύει σε τιποτένιους, αναπηδήσατε οπλισμένοι με ό,τι είχε ο καθένας. Κι η πατρίδα σήμερα περηφανεύεται, καθώς βλέπει πως είστε έτοιμοι να την υπερασπιστείτε μέ κάθε τρόπο. (...)
«Θα μελετήσουμε τί περισσότερο αξίζει για τον άνθρωπο και για την Πολιτεία μας. Συνεπώς, είναι ανάγκη, να αποκαταστήσουμε στις ομηγύρεις των πολιτών πολύ μεγάλη προσοχή (την βαθεία ευλάβεια με την οποία προσήρχοντο στα μυστήρια οι πρόγονοί μας). Κι εγώ που αξιώθηκα να έχω και πάλι την τιμή να λάβω την έδρα «τοῦ ἱεροφάντου τῆς ἐπιστήμης», επιλέγω να ανακοινώσω σε όλους εσάς που θέλετε να «συμμετέχετε στα «μυστήρια», ελάτε όλοι, αλλά «Ἔρρε βέβηλος»! (μακριά οι ποταποί). Ας σταθεί μακριά μας κάθε βέβηλος λογισμός. Αγαπούμε την επιστήμη «ὡς θεόσδοτον δώρημα μηδέποτε δὲ μιάνωμεν αὐτὴν». Ας είναι ανάμεσά μας «φωταγωγός»(4) λαμπάδα, για να βρούμε τις αληθινές δυνάμεις του λαού και της Πολιτείας.
Η ελευθερία είναι ανεξαρτησία της ζωής, αλλ' ας μην ξεχνάμε πως η φρόνηση η ίδια είναι η δύναμη που δημιουργεί την ευδαιμονία. Αποκτήσαμε την ελευθερία μας με απαράμιλλη ανδρεία, ας την συντηρήσουμε λοιπόν με αξιοθαύμαστη φρόνηση. Μια μικρή μόνο νίκη στην καταπίεση του συστήματος, πολύ απέχει από το να ολοκληρώσει «τὸ μέγα τῆς παλιγγενεσίας ἡμῶν ἔργον».
«Ἡ νεαρὰ ἡμῶν ἡλικία, κρατοῦσα ὑμᾶς μακράν τοῦ πρακτικοῦ πολιτικοῦ βίου, χρησιμευσάτω εἰς συλλογὴν ἐφοδίων διὰ τὸ μέλλον. Ἡ γῆ ἐφ' ἱκανὸν χρόνον ἐν τοῖς κόλποις αὐτῆς κατακρύπτει τὸν σπόρον , βλαστήσας δὲ οὗτος ἀπὸ τῆς ἰκμάδος τοῦ οὐρανοῦ δροσίζεται καὶ ὑπὸ τὸ θάλπος τοῦ ἡλίου ζωοποιεῖται ἐπὶ πολὺν ἔτι καιρὸν πρὶν ἤ καρποφορήσῃ».
Ο Δάσκαλος, μίλησε ακόμη για τις παρακαταθήκες που έχουμε από τους προγόνους μας, έναντι των οποίων οφείλουμε να είμαστε αντάξιοι, και σεμνυνόμενοι γι' αυτούς, να προσπαθούμε όπως οι νέοι σπαρτιάτες να γινόμαστε διαρκώς καλύτεροι.
«Ἡ ἐπιστήμη διδάξει ὑμᾶς τὸ μέτρον πρὸς ὅ πρέπει νὰ ἐξαίρωμεν τάς ἐλπίδας ἡμῶν. Τὸν μάταιον κουφότερον ἡ ἐπιτυχία κατασταίνει, τὸν δὲ φρόνιμον σύννουν κατασκευάζει τῆς τύχης ἡ εὐμένεια. Δεῦρο δή, φίλτατοι ὁμιληταί, ἔλαιον ἐν ταῖς λαμπάσιν ἡμῶν ἔχοντες, γρηγορῶμεν μεχρισοῦ, ἐλθών ὁ νυμφίος, ὃς οὐκ ἴσμεν ἐν ἧ ἂν ἐλεύσεται ὥρᾳ, εἰσαγάγει ἡμᾶς εἰς τὸν νυμφῶνα».
Διείδε και την πάλη των ιδεών στην Οκτωβριανὴ επανάσταση. Αλλά και το χρέος των διανοητών: Μπορεί ο λαός να θέλει να έχει την ελευθερία της ευημερίας που μπορεί με το εμπόριο, τη γεωργία, την βιομηχανία και την ναυτιλία να πετύχει, εσείς όμως -οι νέοι του πανεπιστημίου- θα ετοιμάσετε για την πατρίδα «τὴν ἀπὸ τῶν ἰδεῶν, αἵτινες εἰσὶ τῶν ἐπιστημῶν καὶ καλῶν τεχνῶν καὶ φιλολογίας ἡ γένεσις, δόξαν».
Και κλίνει την ομιλία του ο σεβαστός Δάσκαλος με τα παρακάτω:
«Ὧ θεσπέσιον τοῦ Ἕλληνος ὄνειρον ἀπὸ τῆς ἐκ «ξεστῶν κεράων» (5) ἐξελθὸν πύλης! Ὅταν ὁ Θεὸς εἰς ἐν ὁλόκληρον ἔθνος τάς αὐτάς ἐμβάλλῃ ἰδέας καὶ τὸ φρόνημα αὐτοῦ ἀναπτεροῖ, αἱ ἰδέαι αὕται διὰ τοῦ χρόνου λαμβάνουσι σάρκα καὶ πραγματοποιοῦνται καί, πρᾶγμα γενόμεναι, εὑρίσκονται ὑπερακοντίσασαι τὸ τεθὲν εἰς τάς ἐλπίδας τέρμα».
*******************************
Ύστερα από όλα τα παραπάνω υπάρχει κάποιος που ν' αναρωτιέται πώς θα μπορούσε να μην αποτελεί ο Δάσκαλος αυτός, φάρο για την σοφία, το ήθος και την πνευματική δύναμη του λόγου του;
Σημειώσεις:
1. Δηλαδή, πως αν κάποτε, σ' ολόκληρο τον κόσμο, η ελευθερία καταδιωκόταν, αυτή θα διασωζόταν στην Ευρώπη. Αλλά πως, κι αν απ' την Ευρώπη εξοριζόταν, θά 'πρεπε αυτή νά βρει καταφύγιο στην ωραία μας πατρίδα, την Ελλάδα. Αλλά πως αν κι απ' την Ελλάδα την διώχνανε, η ιερή πανεπιστημιακή έδρα του συνταγματικού δικαίου, απαραβίαστο καταφύγιο αυτής θα γινόταν και «κρυφιομύσται» της ελευθερίας, οι πανεπιστημιακοί, οι λειτουργοί της σοφίας. Τελικά, αν ο αμείλικτος εναντίον της διωγμός την εύρισκε ακόμη και στο Πανεπιστήμιο, τότε αυτόςεγώ θα την έπαιρνα κάτω από την καθηγητική μου τήβεννο και μαυροντυμένος θα κατέβαινα από την έδρα, σαν πεταλούδα, φυλάσσοντας την κρυμένη, «μεχρισοῦ αἰσιώτεραι ἐπιλάμψωσιν ἡμέραι» για να ξαναδώσω την κυνηγημένη Ελευθερία στην Πατρίδα.
2. Μια στάση που δείχνει ένα εγάλο Δάσκαλο. Άνθρωπο άψογο, ακέραιο, υπεράνω μικροτήτων, μεγαλόψυχο, αρχέτυπο ήθους. ως πέρπει να είναι οι Δάσκαλοι, και μάλιστα οι Ακαδημαϊκοί. Γιατί τους διδάσκουν όλους. Και την εξουσία και τους υπηκόους. Διδάσκουν με τον τρόπο που μιλούν, με τον τρόπο που επιπλήττουν, με τον τρόπο που ζητούν, με τον τρόπο που υπομένουν, με τον τρόπο που απέχουν, με τον τρόπο που παρίστανται και με τον τρόπο που
αποχωρούν.
3. δημοβόρος κατά το σαρκοβόρος
ετυμολογικά από το δήμος+βορά κλπ (φαγητό από θήραμα)
4. φωταγωγός= φως, φωτισμός + άγω
5. «ξεστῶν κεράων» = η φράση υπάρχει -και εξηγείται από τα συμφραζόμενα-
στο απόσπασμα (ραψωδία Τ, στίχοι 560-569), της Οδύσσειας, που παρατίθεται
σε μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη:
Ἔχουμε, ὦ ξένε, ὀνείρατα ζαβά, μὲ κούφια λόγια,
κι ἀπ' ὅσα ὀνειρευόμαστε, σωστὰ δὲ βγαίνουν ὅλα.
Δυὸ θύρες τ' άλαφροΐσκιωτα τὰ ὄνειρα ἔχουν πάντα·
μὲ κέρατο φτιαστὴ τὴ μιά, μὲ φιλντισὶ τὴν ἄλλη·
Ὅσα ὄνειρ' ἀπὸ τὸ φιλντισὶ τὸ πριονιστὸ διαβαίνουν,
χαμένα εἶναι κι ἀνώφελα, καὶ τοὺς θνητοὺς γελᾶνε·
πάλε ὅσα ἀπ' τὰ καλόξεστα τὰ κέρατα περάσουν,
ἀληθινὰ τοῦ βγαίνουνε τοῦ ἀνθρώπου ποὺ τὰ βλέπει.
6. Το σημείωμα τούτο, δημοσιεύθηκε εδώ στο πρωτότυπο του κειμένου της ομιλίας του καθηγητή Ν. Σαρίπολου. Σήμερα παρουσιάζεται στην Φιλαρέτη, σε γλώσσα απλουστευμένη, για όλους τους φίλους, τους μικρούς και τους μεγάλους. Διατήρησα κάποια -ιδιαίτερα- σημεία του κειμένου, γιατί η έκφραση του καθηγητή ήταν τόσο όμορφη, πλαστική και γλαφυρή, που θεώρησα ασέβεια την παρέμβασή μου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου