Λένε πως η πρώτη που ετόλμησε να έρθει αντιμέτωπη προς την επικρατούσα άποψη ότι οι περιπλανήσεις του Οδυσσέως έγιναν μέσα στην Μεσόγειο ήταν η Αμερικανίδα Εριέττα Μέρτζ (Henrietta Mertz), η οποία το 1965 εξέδωσε στο Σικάγο των Η.Π.Α. το βιβλίο ” The Wine Dark Sea” (τίτλος στα Ελληνικά “ΟΙΝΩΨ ΠΟΝΤΟΣ” εκδόσεις ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ -1995) και αργότερα το 1967 τα “Αργοναυτικά”, δια των οποίων με μεγάλη πειστικότητα -στηριζόμενη στις δικές της προσωπικές έρευνες και εξερευνήσεις στην Β. και Ν. Αμερική- διατυπώνει την θέση ότι το ταξίδι του Οδυσσέως είχε και ένα σημαντικό σκέλος εκτός Μεσογείου.
Η άποψη της κ. Μέρτζ είναι ότι ο Οδυσσέας ταξίδεψε μέχρι τις ακτές της Αμερικής βοηθούμενος από τα θαλάσσια ρεύματα. Η κ. Μέρτζ εντόπισε τα μέρη που επισκέφθηκε ο Οδυσσέας με βάση την ταχύτητα που κινούνται τα θαλάσσια ρεύματα και την διάρκεια των ταξιδιών από σταθμό σε σταθμό όπως αναφέρονται στην Οδύσσεια. Οι απόψεις της κ. Μέρτζ ενισχύονται και από αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν βρεθεί στην Αμερικανική ήπειρο.
Βεβαίως, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την γνωστή και σύγχρονη Ελληνίστρια αρχαιολόγο Ενριέττα Μερτζ (Henriette Mertz), η οποία έχει πει τα εξής:
- «Οι χάρτες του Piri Reis είναι αποτέλεσμα προγενεστέρων χαρτών που φθάνουν στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.»
- «Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (610-547 π.Χ.) πιστεύεται ότι κατασκεύασε τον πρώτο χάρτη της γης.»
- «Με τον χαλκό που έπαιρναν οι Έλληνες, το 2000-1000 π.Χ., από το Lake Superior της Αμερικής έκαναν τον θησαυρό του Ατρέως, όπως τον βρήκε ο Σλήμαν στις Μυκήνες και τον Ορχομενό.»
- «Τον 3ο αιώνα π.Χ. ο Ερατοσθένης είχε υπολογίσει σωστά ότι η περίμετρος της γης στον Ισημερινό είναι 25.000 μίλια περίπου.»
- «Ό Ευήνωρ, που, κατά τον Πλάτωνα, ήταν βασιλιάς της Ατλαντίδος, ταυτίζεται με τον άνθρωπο του Folsom της Αμερικής το 9000 π.Χ.»
- «Η επιστημονική αποστολή Thomas ανακάλυψε στην περιοχή του Tennessee Αμερικής τους κύκλους, τις γέφυρες και τους τοίχους που περιγράφει ο Πλάτων στον διάλογο του "Ό Κριτίας". (Αποσπάσματα από το βιβλίο της συγγραφέως με τίτλο «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», 1976 «Dwelling place of the gods» («Τόπος κατοικίας των Θεών»).
- «Κανένας άλλος λαός δεν είχε αυτήν την εκρηκτική περιέργεια, η οποία φαίνεται να αποτελούσε το εξέχον χαρακτηριστικό των Ελλήνων. Ό,τιδήποτε παρατηρούσαν, το εξέταζαν με ικανότητα και σε κάθε του λεπτομέρεια. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ζώων ανθρώπινη ψυχολογία· δράση, όσφρηση, ακοή, αφή, αισθήσεις, ασθένεια και μέσα θεραπείας· βοτανική, μέρη των φυτών και διαφορές μεταξύ ειδών, άνθη και δένδρα· σεισμολογία και υποχθόνιαι δυνάμεις· μέταλλα και μεταλλουργία —η οποία περιελάμβανε και σχεδόν τέλειες κοπές νομισμάτων υλικά βαφής και χρώματα με ποιότητα μακράς διαρκείας· φυσικά· μαθηματικά· εφαρμοσμένη μηχανική· μετεωρολογία· αστρονομία· ωκεανογραφία· ακουστική και η μουσική θεωρία των ουρανίων σφαιρών— έκαστον εξ αυτών έγινεν αντικείμενον λεπτομερούς επιστημονικής παρατηρήσεως σε τέτοιο καταπληκτικό βαθμό, ώστε εμείς οι ίδιοι μόλις τώρα αρχίζουμε να συλλαμβάνουμε την έκτασι του μεγέθους τους».
- «Το μέγεθος των Ελληνικών επιστημονικών γνώσεων, ιδιαιτέρως της γεωγραφίας, αστρονομίας και ωκεανογραφίας, ήταν τέτοιο, ώστε ο Όμηρος δεν εχρειάζετο να καταφύγη στην φαντασία του, αλλά είχε την δυνατότητα να οδηγήσει τον Οδυσσέα μέσω τόπων και εμπειριών, που ήταν πραγματικές και που στην πραγματικότητα κάποιος τις είχε βιώσει, ώστε να διηγηθή και να συσχετίση τις εμπειρίες του αυτές στον Όμηρο. Πράγματα, για τα οποία ο ποιητής έκαμε λόγο, εύκολα μπορούν να αναγνωρισθούν με προσωπική μαρτυρία ακόμη και σήμερα».
- «(Η συγγραφεύς έχει) ακλόνητον πεποίθησιν ότι ο Όμηρος αναφέρεται εις πραγματικά ιστορικά γεγονότα και κατόπιν συστηματικών παρατηρήσεων και επίμονων ερευνών καταλήγομεν εις την διαπίστωσιν ότι οι μεν Αργοναύται έφθασαν μέχρι των εκβολών του Ρίο ντε Λα Πλάτα, ο δε Οδυσσεύς μέχρι του κόλπου του Μεξικού, όπου ευρίσκεται η Σχερία του Αλκινόου».
- «Ναυτικοί διέθεταν (επ' αμοιβή) ημερολόγια πλοίων, όπου ανεφέροντο πρακτικές πλοηγήσεως για πολύ μακρυνές περιοχές με ορυχεία χαλκού και αργύρου (στα χρόνια του Ομήρου)».
- «Ο Γλάδστων, όπως και πολλοί άλλοι... ήταν πεπεισμένοι πως ο Όμηρος έγραψε γεωγραφία, όπως την εγνώριζε... και ότι ο υπαινιγμός του Ομήρου περί ημέρας και νύκτας, που πλησιάζουν η μία την άλλη τόσο πολύ... (αναφέρεται) εις την χώρα του Ηλίου του Μεσονυκτίου»). (Αποσπάσματα από το βιβλίο της «The wine dark sea» 1965. Έλλην. έκδοση «Νέα Θέσις» με τίτλο «Οίνωψ πόντος», 1995. Μετάφραση: Ζαΐρης Νικόλαος)».
Και κάτι σαν παραλειπόμενο....
Σε έναν άλλο ιστότοπο βλέπω την παρακάτω εικόνα, διαβάζω το σχετικό άρθρο (και αντιγράφω αντιπροσωπευτικά τμήματά του), όπως ακολουθεί:
Φρανκφούρτη, Μάιος 2004.
Κατηφορίζουμε τη Σβάιτσερ Στράσσε, μέσα στο γκρίζο παγωμένο πρωινό.
Στρίβουμε δεξιά στη Σαουμαϊνκάι και περπατάμε παράλληλα προς τον Μάιν, μπροστά από τα μουσεία.
Περνάμε στο απέναντι πεζοδρόμιο. Ο Μάιν θολός, αφρισμένος, καφετής.
Ανεβαίνουμε τα σκαλοπάτια της Άιζερνερ Στεγκ, της κεντρικότερης πεζογέφυρας του Μάιν, κατευθυνόμενοι προς το κέντρο της πόλης.
Στο μέσον περίπου της γέφυρας, σηκώνω το βλέμμα μου και τη βλέπω: στην επιγραφή είναι γραμμένη -στα ελληνικά- η φράση:
«ΠΛΕΩΝ ΕΠΙ ΟΙΝΟΠΑ ΠΟΝΤΟΝ ΕΠ' ΑΛΛΟΘΡΟΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ»
Όμηρος! Ένας στίχος του μεγαλύτερου ποιητή όλων των αιώνων, γραμμένος μάλιστα στα ελληνικά, βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της Φρανκφούρτης, που αποτελεί το οικονομικό κέντρο της Γερμανίας – και όχι μόνον!
Κάτω από την επιγραφή, στα πλαϊνά της γέφυρας, άλλη μία -μικρότερη- επιγραφή με την ελληνική φράση και τη μετάφρασή της στα γερμανικά. Και από κάτω: «Όμηρος, Οδύσσεια, Α.183».
(...)
Οίνωψ Πόντος… (Ι)
Γνώριζα τον Οίνοπα Πόντο από το ομότιτλο βιβλίο της Ενριέττας Μερτζ (Henriette Mertz, Οίνωψ Πόντος, μετάφρασις-σχόλια Νικόλαος Ζαΐρης, Νέα Θέσις, Αθήνα 1995). Το βιβλίο είχε γίνει ευρύτερα γνωστό στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν ο Ιωάννης Δ. Πασάς είχε συμπεριλάβει εκτεταμένα αποσπάσματά του στο βιβλίο του, Η Αληθινή Προϊστορία, (εκδ. Εγκυκλοπαιδείας του «ΗΛΙΟΥ», Αθήναι 1986).
Οίνωψ Πόντος: η θάλασσα με το σκοτεινό κρασάτο χρώμα.
Αλλόθροοι Άνθρωποι..
Αλλά κατά πού ακριβώς έπλεε ο Οδυσσέας (ή μάλλον η Αθηνά, ως Μέντης);
Αλλόθροος – Άλλος + θρόος. Θρόος; Κάποια σχέση με το θροΐζω; Προκαλώ θορύβους; Άλλους θορύβους; Ουπς! Προκαλώ διαφορετικούς θορύβους, δηλαδή μιλάω διαφορετική γλώσσα.
Οι αλλόθροοι άνθρωποι ήταν λοιπόν οι άνθρωποι, οι λαοί που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες; Ξένες γλώσσες; Οι αλλόγλωσσοι; Οι ξενόγλωσσοι;
Θα έπρεπε να περιμένω την επιστροφή μου στην Αθήνα για να επιβεβαιώσω τα συμπεράσματά μου.
Οίνωψ Πόντος… (ΙΙ) (...)
Οίνωψ Πόντος… (ΙΙΙ)
Νόστος («επάνοδος, επιστροφή εις την πατρίδα»).
Οδύσσεια, Α.180-184 (Η θεά Αθηνά εμφανίζεται στο σπίτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη μεταμφιεσμένη, ίδια ο αρχηγός των Ταφίων Μέντης. Ο Τηλέμαχος καλωσορίζει «τον» ξένο, προστάζει να «του» φέρουν φαΐ και κρασί, και «τον» ρωτάει «ποιος είναι», «από πού κρατάει η σκούφια του». Η Αθηνά-Μέντης απαντά:
«Μέντης Ἀγχιάλοιο δαίφρονος εὔχομαι εἶναι
υἱός, ἀτὰρ Ταφίοισι φιληρέτμοισιν ἀνάσσω.
νῦν δ’ ὧδε ξὺν νηὶ κατήλυθον ἠδ’ ἑτάροισιν
πλέων ἐπὶ οἴνοπα πόντον ἐπ’ ἀλλοθρόους ἀνθρώπους,
ἐς Τεμέσην μετὰ χαλκόν, ἄγω δ’ αἴθωνα σίδηρον.»
Οι Νίκος Καζαντζάκης και Γιάννης Κακριδής (http://www.omhros.gr/kat/P/km/txt/Od/Kaz/Odys1.htm, αυτός ο σύνδεσμος είναι πια ανενεργός) μετέφρασαν ως εξής αυτούς τους στίχους:
«πως είμαι γιος του Αγχίαλου πέτομαι του καστροπολεμάρχου.
Μέντη με λεν, κι οι καραβόχαροι Ταφιώτες μ’ έχουν ρήγα.
Εδώ έχω φτάσει με τους συντρόφους στο πλοίο μου. Ταξιδεύω
για τόπο αλλόγλωσσο, την Τέμεσα, στο πέλαο το κρασάτο,
στραφταλιστό να δώσω σίδερο, χαλκό να πάρω πίσω.»
Βλέπουμε ότι οι «αλλόθροοι άνθρωποι» μεταφράζονται ως «αλλόγλωσσος τόπος» και ο «οίνωψ πόντος» ως «κρασάτο πέλαγος». Οι δύο μεταφραστές αποδίδουν πάντα τον όρο «οίνοπα πόντον», όπου αυτός απαντάται στην Οδύσσεια (Β.421, Γ.286, Δ.474, Ε.349, Ζ.170) ως «κρασάτο πέλαο».
Κατά τον Ζήσιμο Σιδέρη (Οδύσσεια, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος) το απόσπασμα έχει ως εξής:
«Ο Μέντης τ’ Αγχιάλου ο γιος παινεύομαι πως είμαι
και τους Ταφιώτες κυβερνώ τους θαλασσοθρεμμένους.
Κι ήρθα με το καράβι εδώ, σίδερο φορτωμένο,
τώρα, και πάω σ’ αλλόγλωσσους ανθρώπους στην Τεμέση,
τη θάλασσα αρμενίζοντας, χαλκό να πάρω εκείθε».
Ο μεταφραστής αυτή τη φορά αποφεύγει να μεταφράσει το «οίνωψ». Το ίδιο κάνει και στο Β.241, στο Γ.286 μεταφράζει ως «μαβύ γιαλό», στο Δ.474 ως «αφρισμένη θάλασσα», στο Ε. 349 ως «αφρισμένα κύματα», ενώ αποφεύγει επίσης να μεταφράσει το «οίνωψ» στο Ζ.170.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο Ζ. Σιδέρης, σε αντίθεση με τους Ν. Καζαντζάκη-Γ. Κακριδή, αντιμετωπίζει μάλλον με αμηχανία τον σχετικό όρο.
Ο Αργύρης Εφταλιώτης μεταφράζοντας την Οδύσσεια http://www.mikrosapoplous.gr/homer/odm0.htm αφήνει τον όρο αμετάφραστο στο Α.183 ενώ τον μεταφράζει ως «μαύρα πέλαα» (Β.421 και Δ.474), «μελανά πέλαγα» (Γ.286), «μελανά πελάγη» (Ε.349), ή «μαύρα πελάγη» (Ζ.170).
Από την άλλη πλευρά, ο Ιάκωβος Πολυλάς μεταφράζοντας την Ιλιάδα http://www.geocities.com/heartnews2002/ (δυστυχώς, αυτός ο σύνδεσμος είναι πια ανενεργός) αφήνει τον όρο αμετάφραστο (Β.613) ή τον μεταφράζει ως «απέραντα πελάγη» (Ε.771), ή «μελαμψά πελάγη» (Η.88).
Το πρόβλημα της μετάφρασης του όρου «οίνοπα πόντον» παραμένει.
Ωστόσο, ο Ν. Ζαΐρης στον «Πρόλογο της Ελληνικής Εκδόσεως» του βιβλίου της Μερτζ (ό.π., σελ.19-20) κάνει μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες -και σωστές- παρατηρήσεις:
«Εις το λεξικόν ΣΟΥΔΑ η λέξις ερμηνεύεται ως ακολούθως: «Οίνοψ και Οίνοπος. οίνοπι μέλανι. οινωπός δε οινώδης διαυγής μέλας, εις δε τον Ησύχιον, οίνοπα μέλαν, οινώδη τη χροιά (οινόπη αμπέλλου μελαίνης είδος)». Η κυρίαρχος λοιπόν ερμηνεία της λέξεως είναι το μαύρον χρώμα, ερμηνεία εξ’ άλλου που επιβιώνει και μέχρι των ημερών μας. «Τον κατάπιε το μαύρο κύμα» ή «παραδέρνει στις μαύρες θάλασσες» κ.λπ., είναι φράσεις κοιναί και σήμερον εις την ναυτικήν οικογένειαν. Ομοίως και ο Εύξεινος Πόντος «Μαύρη Θάλασσα» καλείται ένεκα της αγριότητός του.
Συνεπώς, η λέξις «οίνοπος» υποδηλοί εδώ χαρακτηρισμόν της θαλάσσης υπό των ναυτικών αποδιδομένην, και ουχί την χροιάν αυτής.
Αι αγγλικαί μεταφράσεις, εν αδυναμία ευρισκόμεναι να αποδώσουν σαφώς την φράσιν ουχί εξ αγνοίας της Ελληνικής γλώσσης αλλά εξ αγνοίας του τρόπου δια του οποίου αύτη εκφράζεται -όστις επιβιώνει αναλλοίωτος μέχρι και της εποχής μας παρά τοις Έλλησιν- τον αποδίδουν ως «The Wine Dark Sea«, παλαιότεραι δε μεταφράσεις τον απέδωσαν ως «Η Θάλασσα με το Βαθύ Κρασάτο Χρώμα» ή «Η Σκοτεινοκρασάτη Θάλασσα», που δεν είναι άλλο τι, ως είρηται, παρά μετάφρασις της μεταφράσεως εκ του πρωτοτύπου».
Να ήταν μόνον αυτοί που μεταφράζουν τη μετάφραση…
Πάντως το Λεξικό Δημητράκου αναφέρει: «οίνοψ-οπος ο κ. οινώψ-ώπος ο, η Α, ο έχων όψιν ή χρώμα σκοτεινόν, μουντός. 2. ερυθρομέλας».
Πιστεύω ότι ο Ν. Ζαΐρης έχει δίκιο όταν τονίζει πως η λέξη «οίνοπος» υποδηλώνει χαρακτηρισμό της θάλασσας και όχι το χρώμα της.
Αυτά, όσον αφορά στον οίνοπα πόντον.
Το Διαδίκτυο… όμως, πώς θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε;
Αποτελεί άραγε τον «μέλανα πόντον», τον μαύρο ωκεανό των πληροφοριών, όπως ισχυρίζονται οι ομιλούσες κεφαλές των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων, όπου τα τέρατα της πορνογραφίας και του χάκινγκ περιμένουν τους ανυποψίαστους αρμενιστές;
[Διάβαζα τις προάλλες μελέτη που έγινε σε χώρες του εξωτερικού σύμφωνα με την οποία οι χρήστες του διαδικτύου παρακολουθούν κατά 40% λιγότερη τηλεόραση από τους μη χρήστες. Τον χρόνο αυτό τον διαθέτουν για να αρμενίζουν στα πέλαγα των πληροφοριών.]
Το Διαδίκτυο έχει τις μαύρες όψεις του, τις συναρπαστικές του, τις αχανείς, τις «μεθυστικές» όψεις του, αυτές που σε «ανεβάζουν» και σε «φτιάχνουν» αλλά και τις άλλες που σε «ρίχνουν» και σε «ζαλίζουν».
Αυτά συμβαίνουν. Το γνωρίζουν καλά όλοι οι αρμενιστές των θαλάσσιων και των ηλεκτρονικών ωκεανών.
Τι απομένει;
Αυτό που λέει η Αθηνά στον Τηλέμαχο:
Ταξιδεύω για τόπο αλλόγλωσσο, την Τέμεσα, στον οίνοπα πόντον,
στραφταλιστό να δώσω σίδερο, χαλκό να πάρω πίσω.
Κι αν ο Όμηρος έγραφε αιώνες αργότερα, σίγουρα η Αθηνά θα έδινε χαλκό και θα έπαιρνε ασήμι, θα έδινε ασήμι και θα έπαιρνε χρυσό.
Και τούτα, φίλε αρμενιστή, να’ χεις κατά νου σαν πλέεις στον οίνοπα πόντον του Διαδικτύου:
Πληροφορίες δώσε και πάρε γνώση.
Δώσε γνώση και κάν’ την πληροφορίες.
Κι αφουγκράσου προσεκτικά τους άλλους – τους αλλόθροους.
Κάποιοι, εκεί έξω, στ’ ανταριασμένο πέλαγος, ακούν κι εσένα.
Σημειώσεις:
Φρανκφούρτη, Μάιος 2004.
Κατηφορίζουμε τη Σβάιτσερ Στράσσε, μέσα στο γκρίζο παγωμένο πρωινό.
Στρίβουμε δεξιά στη Σαουμαϊνκάι και περπατάμε παράλληλα προς τον Μάιν, μπροστά από τα μουσεία.
Περνάμε στο απέναντι πεζοδρόμιο. Ο Μάιν θολός, αφρισμένος, καφετής.
Ανεβαίνουμε τα σκαλοπάτια της Άιζερνερ Στεγκ, της κεντρικότερης πεζογέφυρας του Μάιν, κατευθυνόμενοι προς το κέντρο της πόλης.
Στο μέσον περίπου της γέφυρας, σηκώνω το βλέμμα μου και τη βλέπω: στην επιγραφή είναι γραμμένη -στα ελληνικά- η φράση:
«ΠΛΕΩΝ ΕΠΙ ΟΙΝΟΠΑ ΠΟΝΤΟΝ ΕΠ' ΑΛΛΟΘΡΟΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ»
Όμηρος! Ένας στίχος του μεγαλύτερου ποιητή όλων των αιώνων, γραμμένος μάλιστα στα ελληνικά, βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της Φρανκφούρτης, που αποτελεί το οικονομικό κέντρο της Γερμανίας – και όχι μόνον!
Κάτω από την επιγραφή, στα πλαϊνά της γέφυρας, άλλη μία -μικρότερη- επιγραφή με την ελληνική φράση και τη μετάφρασή της στα γερμανικά. Και από κάτω: «Όμηρος, Οδύσσεια, Α.183».
(...)
Οίνωψ Πόντος… (Ι)
Γνώριζα τον Οίνοπα Πόντο από το ομότιτλο βιβλίο της Ενριέττας Μερτζ (Henriette Mertz, Οίνωψ Πόντος, μετάφρασις-σχόλια Νικόλαος Ζαΐρης, Νέα Θέσις, Αθήνα 1995). Το βιβλίο είχε γίνει ευρύτερα γνωστό στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν ο Ιωάννης Δ. Πασάς είχε συμπεριλάβει εκτεταμένα αποσπάσματά του στο βιβλίο του, Η Αληθινή Προϊστορία, (εκδ. Εγκυκλοπαιδείας του «ΗΛΙΟΥ», Αθήναι 1986).
Οίνωψ Πόντος: η θάλασσα με το σκοτεινό κρασάτο χρώμα.
Αλλόθροοι Άνθρωποι..
Αλλά κατά πού ακριβώς έπλεε ο Οδυσσέας (ή μάλλον η Αθηνά, ως Μέντης);
Αλλόθροος – Άλλος + θρόος. Θρόος; Κάποια σχέση με το θροΐζω; Προκαλώ θορύβους; Άλλους θορύβους; Ουπς! Προκαλώ διαφορετικούς θορύβους, δηλαδή μιλάω διαφορετική γλώσσα.
Οι αλλόθροοι άνθρωποι ήταν λοιπόν οι άνθρωποι, οι λαοί που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες; Ξένες γλώσσες; Οι αλλόγλωσσοι; Οι ξενόγλωσσοι;
Θα έπρεπε να περιμένω την επιστροφή μου στην Αθήνα για να επιβεβαιώσω τα συμπεράσματά μου.
Οίνωψ Πόντος… (ΙΙ) (...)
Οίνωψ Πόντος… (ΙΙΙ)
Νόστος («επάνοδος, επιστροφή εις την πατρίδα»).
Οδύσσεια, Α.180-184 (Η θεά Αθηνά εμφανίζεται στο σπίτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη μεταμφιεσμένη, ίδια ο αρχηγός των Ταφίων Μέντης. Ο Τηλέμαχος καλωσορίζει «τον» ξένο, προστάζει να «του» φέρουν φαΐ και κρασί, και «τον» ρωτάει «ποιος είναι», «από πού κρατάει η σκούφια του». Η Αθηνά-Μέντης απαντά:
«Μέντης Ἀγχιάλοιο δαίφρονος εὔχομαι εἶναι
υἱός, ἀτὰρ Ταφίοισι φιληρέτμοισιν ἀνάσσω.
νῦν δ’ ὧδε ξὺν νηὶ κατήλυθον ἠδ’ ἑτάροισιν
πλέων ἐπὶ οἴνοπα πόντον ἐπ’ ἀλλοθρόους ἀνθρώπους,
ἐς Τεμέσην μετὰ χαλκόν, ἄγω δ’ αἴθωνα σίδηρον.»
Οι Νίκος Καζαντζάκης και Γιάννης Κακριδής (http://www.omhros.gr/kat/P/km/txt/Od/Kaz/Odys1.htm, αυτός ο σύνδεσμος είναι πια ανενεργός) μετέφρασαν ως εξής αυτούς τους στίχους:
«πως είμαι γιος του Αγχίαλου πέτομαι του καστροπολεμάρχου.
Μέντη με λεν, κι οι καραβόχαροι Ταφιώτες μ’ έχουν ρήγα.
Εδώ έχω φτάσει με τους συντρόφους στο πλοίο μου. Ταξιδεύω
για τόπο αλλόγλωσσο, την Τέμεσα, στο πέλαο το κρασάτο,
στραφταλιστό να δώσω σίδερο, χαλκό να πάρω πίσω.»
Βλέπουμε ότι οι «αλλόθροοι άνθρωποι» μεταφράζονται ως «αλλόγλωσσος τόπος» και ο «οίνωψ πόντος» ως «κρασάτο πέλαγος». Οι δύο μεταφραστές αποδίδουν πάντα τον όρο «οίνοπα πόντον», όπου αυτός απαντάται στην Οδύσσεια (Β.421, Γ.286, Δ.474, Ε.349, Ζ.170) ως «κρασάτο πέλαο».
Κατά τον Ζήσιμο Σιδέρη (Οδύσσεια, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος) το απόσπασμα έχει ως εξής:
«Ο Μέντης τ’ Αγχιάλου ο γιος παινεύομαι πως είμαι
και τους Ταφιώτες κυβερνώ τους θαλασσοθρεμμένους.
Κι ήρθα με το καράβι εδώ, σίδερο φορτωμένο,
τώρα, και πάω σ’ αλλόγλωσσους ανθρώπους στην Τεμέση,
τη θάλασσα αρμενίζοντας, χαλκό να πάρω εκείθε».
Ο μεταφραστής αυτή τη φορά αποφεύγει να μεταφράσει το «οίνωψ». Το ίδιο κάνει και στο Β.241, στο Γ.286 μεταφράζει ως «μαβύ γιαλό», στο Δ.474 ως «αφρισμένη θάλασσα», στο Ε. 349 ως «αφρισμένα κύματα», ενώ αποφεύγει επίσης να μεταφράσει το «οίνωψ» στο Ζ.170.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο Ζ. Σιδέρης, σε αντίθεση με τους Ν. Καζαντζάκη-Γ. Κακριδή, αντιμετωπίζει μάλλον με αμηχανία τον σχετικό όρο.
Ο Αργύρης Εφταλιώτης μεταφράζοντας την Οδύσσεια http://www.mikrosapoplous.gr/homer/odm0.htm αφήνει τον όρο αμετάφραστο στο Α.183 ενώ τον μεταφράζει ως «μαύρα πέλαα» (Β.421 και Δ.474), «μελανά πέλαγα» (Γ.286), «μελανά πελάγη» (Ε.349), ή «μαύρα πελάγη» (Ζ.170).
Από την άλλη πλευρά, ο Ιάκωβος Πολυλάς μεταφράζοντας την Ιλιάδα http://www.geocities.com/heartnews2002/ (δυστυχώς, αυτός ο σύνδεσμος είναι πια ανενεργός) αφήνει τον όρο αμετάφραστο (Β.613) ή τον μεταφράζει ως «απέραντα πελάγη» (Ε.771), ή «μελαμψά πελάγη» (Η.88).
Το πρόβλημα της μετάφρασης του όρου «οίνοπα πόντον» παραμένει.
Ωστόσο, ο Ν. Ζαΐρης στον «Πρόλογο της Ελληνικής Εκδόσεως» του βιβλίου της Μερτζ (ό.π., σελ.19-20) κάνει μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες -και σωστές- παρατηρήσεις:
«Εις το λεξικόν ΣΟΥΔΑ η λέξις ερμηνεύεται ως ακολούθως: «Οίνοψ και Οίνοπος. οίνοπι μέλανι. οινωπός δε οινώδης διαυγής μέλας, εις δε τον Ησύχιον, οίνοπα μέλαν, οινώδη τη χροιά (οινόπη αμπέλλου μελαίνης είδος)». Η κυρίαρχος λοιπόν ερμηνεία της λέξεως είναι το μαύρον χρώμα, ερμηνεία εξ’ άλλου που επιβιώνει και μέχρι των ημερών μας. «Τον κατάπιε το μαύρο κύμα» ή «παραδέρνει στις μαύρες θάλασσες» κ.λπ., είναι φράσεις κοιναί και σήμερον εις την ναυτικήν οικογένειαν. Ομοίως και ο Εύξεινος Πόντος «Μαύρη Θάλασσα» καλείται ένεκα της αγριότητός του.
Συνεπώς, η λέξις «οίνοπος» υποδηλοί εδώ χαρακτηρισμόν της θαλάσσης υπό των ναυτικών αποδιδομένην, και ουχί την χροιάν αυτής.
Αι αγγλικαί μεταφράσεις, εν αδυναμία ευρισκόμεναι να αποδώσουν σαφώς την φράσιν ουχί εξ αγνοίας της Ελληνικής γλώσσης αλλά εξ αγνοίας του τρόπου δια του οποίου αύτη εκφράζεται -όστις επιβιώνει αναλλοίωτος μέχρι και της εποχής μας παρά τοις Έλλησιν- τον αποδίδουν ως «The Wine Dark Sea«, παλαιότεραι δε μεταφράσεις τον απέδωσαν ως «Η Θάλασσα με το Βαθύ Κρασάτο Χρώμα» ή «Η Σκοτεινοκρασάτη Θάλασσα», που δεν είναι άλλο τι, ως είρηται, παρά μετάφρασις της μεταφράσεως εκ του πρωτοτύπου».
Να ήταν μόνον αυτοί που μεταφράζουν τη μετάφραση…
Πάντως το Λεξικό Δημητράκου αναφέρει: «οίνοψ-οπος ο κ. οινώψ-ώπος ο, η Α, ο έχων όψιν ή χρώμα σκοτεινόν, μουντός. 2. ερυθρομέλας».
Πιστεύω ότι ο Ν. Ζαΐρης έχει δίκιο όταν τονίζει πως η λέξη «οίνοπος» υποδηλώνει χαρακτηρισμό της θάλασσας και όχι το χρώμα της.
Αυτά, όσον αφορά στον οίνοπα πόντον.
Το Διαδίκτυο… όμως, πώς θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε;
Αποτελεί άραγε τον «μέλανα πόντον», τον μαύρο ωκεανό των πληροφοριών, όπως ισχυρίζονται οι ομιλούσες κεφαλές των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων, όπου τα τέρατα της πορνογραφίας και του χάκινγκ περιμένουν τους ανυποψίαστους αρμενιστές;
[Διάβαζα τις προάλλες μελέτη που έγινε σε χώρες του εξωτερικού σύμφωνα με την οποία οι χρήστες του διαδικτύου παρακολουθούν κατά 40% λιγότερη τηλεόραση από τους μη χρήστες. Τον χρόνο αυτό τον διαθέτουν για να αρμενίζουν στα πέλαγα των πληροφοριών.]
Το Διαδίκτυο έχει τις μαύρες όψεις του, τις συναρπαστικές του, τις αχανείς, τις «μεθυστικές» όψεις του, αυτές που σε «ανεβάζουν» και σε «φτιάχνουν» αλλά και τις άλλες που σε «ρίχνουν» και σε «ζαλίζουν».
Αυτά συμβαίνουν. Το γνωρίζουν καλά όλοι οι αρμενιστές των θαλάσσιων και των ηλεκτρονικών ωκεανών.
Τι απομένει;
Αυτό που λέει η Αθηνά στον Τηλέμαχο:
Ταξιδεύω για τόπο αλλόγλωσσο, την Τέμεσα, στον οίνοπα πόντον,
στραφταλιστό να δώσω σίδερο, χαλκό να πάρω πίσω.
Κι αν ο Όμηρος έγραφε αιώνες αργότερα, σίγουρα η Αθηνά θα έδινε χαλκό και θα έπαιρνε ασήμι, θα έδινε ασήμι και θα έπαιρνε χρυσό.
Και τούτα, φίλε αρμενιστή, να’ χεις κατά νου σαν πλέεις στον οίνοπα πόντον του Διαδικτύου:
Πληροφορίες δώσε και πάρε γνώση.
Δώσε γνώση και κάν’ την πληροφορίες.
Κι αφουγκράσου προσεκτικά τους άλλους – τους αλλόθροους.
Κάποιοι, εκεί έξω, στ’ ανταριασμένο πέλαγος, ακούν κι εσένα.
Σημειώσεις:
Το βιβλίο της Ερριέττας Μέρτζ μου ήρθε (στην αγγλική) από την Αμερική, σαν ξεχωριστό και σπάνιο κομμάτι. Το βλαστάρι μου, που το χαίρεται η ξενητειά (όπως και πολλά άλλα Ελληνόπουλα) είδε μια ανάρτηση σχετική με το βιβλίο της Ερριέττας Μέρτζ. Η ανάρτηση είχε γίνει από τον νεαρό έλληνα γιατρό Γιώργο Σγούρδο, που ζεί στη Λωζάννη και με τον οποίο ο γιός μου είχε βρεθεί «στο ίδιο χωριό» (εκεί, στην Λωζάννη), τότε, που ζούσε κι αυτός στην Ελβετία.
Θέλησα να προσεγγίσω την ουσία του έργου, και να χαθώ στη μαγεία της γραφίδος της Μέρτζ. Αλλά η έρευνά μου, τόσο εύκολη στις μέρες μας, με λίγες κινήσεις, μου απέφερε αυτά τα δυο σημαντικά άρθρα, στα οποία σας παραπέμπω με τους παρατιθέμενους συνδέσμους, και την πληροφορία πως το βιβλίο έχει ήδη προ πολλού μεταφραστεί και στα Ελληνικά.
Το βιβλίο της Μέρτζ, σπάνια πια βρισκόμενο κομμάτι, μου τό 'φερε ο γιός μου, δώρο τα Χριστούγεννα, αφιερωμένο από τη συγγραφέα, στα Ιόνια νησιά, και μας σαγήνεψε όλους. Κι όπως φάνηκε, όχι άδικα.
Και για να συμπληρώσω την αναφορά σε τούτο το βιβλίο, πρέπει ολόθερμα να ευχαριστήσω τον Γιώργο Σγούρδο, που δεν τον γνωρίζω, αλλά που τώρα ξέρω, πως σκέφτεται μ' έναν τρόπο πολύ κοντινό μου. Σ' ευχαριστώ αγαπητέ Γιώργο για τούτη την πληροφορία.
Μα δεν θά 'πρεπε να παραλείψω να επισημάνω τις σημαντικές υποδείξεις που κάνει ο αρθρογράφος του δεύτερου ιστότοπου. Οι σκέψεις του σχετικά με το διαδίκτυο, που και τούτο το βλέπει σα μια θάλασσα, ανταριασμένη, μαύρη, πλανεύτρα, αχανή κι απρόβλεπτη, κι οι επισημάνσεις του για τη χρήση του διαδικτύου που μπορεί να 'ναι ρέμπελη, άνώφελη, αγρευτική, πονηρή και πλάνα, αλλά και η υπόδειξή του για μια δημιουργική και επωφελή, εποικοδομητική και χρήσιμη ενασχόλησή μας με αυτό, με βρίσκουνε απόλυτα σύμφωνη και τις επικροτώ.
Για τούτο το θέμα, της περιπλάνησης του Οδυσσέα υπάρχουν ακόμη γραμμένα:
ι) ΖΙΓΚΦΡΙΝΤ ΠΕΤΡΙΔΗΣ "ΟΔΥΣΣΕΙΑ- Μία ναυτική εποποιϊα προϊστορικών Ελλήνων εις Αμερική" [HOMER'S ODYSSEY - America's discovery by the ancient Greeks (βελτιωμένη έκδοση - Athens1999]
ιι) ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΣΣΑΣ "Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ" εκδόσεις Εγκυκλοπαίδειας του ΗΛΙΟΥ
ιιι) ENRICO MATTIEVICH "ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΟΛΑΣΗ" εκδόσεις ΕΚΑΤΗ
ιν) ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΑΞΙΩΤΗΣ "ΝΕΟ ΦΩΣ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ" εκδόσεις ΣΜΥΡΝΙΩΤΑΚΗ
Να, λοιπόν, που το διαδίκτυο (αυτή η θάλασσα πληροφοριών), όταν το διασχίζουμε (και δεν σερφάρουμε, απλώς, δηλαδή- για να το πούμε Ελληνικά-δεν μας πάει τκύμα στον αφρό του) μας ανοίγει νέους ορίζοντες μόρφωσης.
ΑπάντησηΔιαγραφήΝα 'στε καλά κι εσείς (για τις γνώσεις που, τόσο συχνά, μας προσφέρετε) και όλοι οι υπόλοιποι Μορφωμένοι και Ανθρωποι που μοιράζονται μαζί μας, τις γνώσεις τους και τον προβληματισμό τους.Μόνον έτσι, πήγε και θα πάει η ανθρωπότητα μπροστά. Ευχαριστώ και πάλι.
Η θεωρία της Μερτζ είναι αποδεδειγμένα ψεύτικη. Η Mertz ειχε υπηρετήσει στο πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ και είχε κάνει διαδρομές στη βόρεια και νότια Αμερική. Γράφοντας τη θεωρία της, θέλησε να γίνει παγκόσμια γνωστή, εκδίδοντας και σχετικό βιβλίο. Μόνο που ο Ορφέας αναφέρει τον Οίνωπα Πόντο, την Μαύρη θάλασσα και αυτή έγραψε βιβλίο για «The Wine dark sea»,δηλαδή μετέφρασε κατά λέξη τον Οίνωπα Πόντ=κρασάτη θάλασσα (!!!!!) ενώ Οίνωψ Πόντος ήταν η ποιητική ονομασία του σημερινού Ευξείνου. Μόνο που Οίνωψ στα αρχαία Ελληνικά σημαίνει=ΜΑΥΡΟΣ. Δηλαδή τον Οίνωπα Πόντο=Μαύρη Θάλασσα η κυρία τον ονόμασε Κρασάτο Πόντο. ΕΛΕΟΣ!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! https://www.youtube.com/watch?v=pQQd7wcyBqE
ΑπάντησηΔιαγραφή