Πλουτάρχου: Περί παίδων αγωγής (απόσπασμα)

Ασχολούμενη με την ανατροφή των παιδιών μου, κι έχοντας πια ολοκληρώσει το έργο τούτο, τώρα που ο καθένας τους βρίσκεται στο σπίτι του και αποφασίζει μόνος ο ίδιος για τη ζωή του, προσπάθησα να ξαναδώ την απόσταση που διανύσαμε μαζί. Εκ των υστέρων. Ως επανέλεγχο και αυτοκριτική για τα λάθη και τίς παραλείψεις μου στο κεφαλαιώδες αυτό ζήτημα.

Με προσήλωση και μεγάλη αγάπη στην αρχαία Ελληνική Γραμματεία, θυμήθηκα τον Πλούταρχο. Ανέτρεξα λοιπόν σ' αυτόν, και το θησαυρό που βρήκα τον καταχωρώ κι εδώ. 

Για τη (σημαντικότατη συμβολή στη σωστή) μετάφραση του συγκεκριμένου αποσπάσματος, νιώθω βαθειά υποχρεωμένη στον εξαιρετικό νέο και φιλόλογο κ.  Γιάννη Πετράκη.

".....Για να μιλήσω γενικά, ό,τι συνηθίζουμε να λέμε για τις τέχνες και τις επιστήμες, το ίδιο πρέπει να ειπωθεί και για την αρετή, ότι δηλαδή, για την εξ ολοκλήρου ενάρετη συμπεριφορά απαιτείται η συνδρομή τριών πραγμάτων, φύσεως, λόγου και συνήθειας.

"Λόγο", μαλιστα ονομάζω τη μάθηση και "συνήθεια" την άσκηση. Οι θεμελιώδεις αρχές της αρετής προέρχονται από την ανθρώπινη φύση, και ενώ η πρόοδος έγκειται στη μάθηση, η έμπρακτη εφαρμογή συνδέεται με τη συστηματική μελέτη, και πάντως η κορύφωσή της (της αρετής) εξαρτάται από όλα τα παραπάνω.

Έτσι, σε όποιο από αυτά υπάρχει υστέρηση, αναπόφευκτα η αρετή θα χωλαίνει ως πρός αυτό. Και τούτο γιατί η φύση χωρίς τη μάθηση είναι τυφλό πράγμα, η μάθηση χωρίς τη φύση ελλειμματικό, ενώ η άσκηση χωρίς και τα δύο αυτά είναι έργο/πράγμα ανολοκλήρωτο (ανεπίγνωστο, δηλαδή ενστικτώδες, χωρίς συνείδηση άσκησης αρετής και ενάρετης συμπεριφοράς).

Όπως ακριβώς δηλαδή στη γεωργία πρέπει κατά πρώτον να είναι καρπερή η γη, έπειτα να είναι γνώστης ο καλλιεργητής, κι ύστερα να είναι γόνιμοι οι σπόροι, κατά τον ίδιο τρόπο η φύση μοιάζει με τη γη κι ο εκπαιδευτής με γεωργό, ενώ με σπέρμα μοιάζουν οι διδακτικοί λόγοι και οι συμβουλές.

Θα μπορούσα, μάλιστα, να υποστηρίξω πως όλα τούτα συνέπεσαν και συνδυάστηκαν  σε  υψηλό βαθμό στις ψυχές του Πυθαγόρα, του Σωκράτη και του Πλάτωνα, που φημολογούνται μεταξύ όλων των ανθρώπων, αλλά και στις ψυχές όλων των ανθρώπων που κατέκτησαν αείμνηστη δόξα.

Είναι μακάριο και θεοφίλητο πράγμα να δοθούν σ'  έναν άνθρωπο όλες αυτές οι δωρεές. Αν όμως, νομίζει κανείς πως και οι απροίκιστοι από τη φύση, σε περίπτωση που λάβουν μάθηση και κάνουν μελέτη σωστή με σκοπό την κατάκτηση της αρετής, δεν μπορούν να εξισορροπήσουν κατά το δυνατόν τις φυσικές τους ελλείψεις, να ξέρει ότι σφάλλει πολύ, ή μάλλον ότι σφάλλει τελείως.

Την έμφυτη άλλωστε αρετή, μπορεί να την καταστρέψει η ραθυμία, ενώ την έμφυτη υστέρηση μπορεί να τη διορθώσει η διδασκαλία.

'Ετσι, τα εύκολα διαφεύγουν από όποιον είναι αμελής, ενώ με την επιμέλεια κατακτώνται και τα δύσκολα.

Αν παρατηρούσες πολλά από όσα γίνονται, θα καταλάβαινες πόσο αποτελεσματικό και τελεσφόρο πράγμα είναι η επιμέλεια και η επίπονη προσπάθεια. Σταγόνες νερού, δηλαδή, μπορούν να βαθουλώσουν πέτρες, ενώ το σίδερο και ο χαλκός αποκτούν σχήμα με το πιάσιμο του χεριού. Οι τροχοί του άρματος, εξ άλλου, αφ' ότου  λυγίσουν από την πίεση (σφυρηλατηθούν), δεν γίνεται με τίποτα να ξαναπάρουν το σχήμα που είχαν αρχικά.

Είναι αδύνατο, ασφαλώς, να γίνουν ίσιες οι καμπυλωτές μαγκούρες των ηθοποιών, αλλά με την επίπονη προσπάθεια έγινε το αφύσικο καλύτερο κι από το φυσικό.

Μόνο όμως τα παραπάνω παραδείγματα καταδείχνουν άρά γε τη δύναμη της επιμέλειας; Όχι, αλλά και χιλιάδες ακόμα......". 

Το απόσπασμα τούτο είναι άκρως εντυπωσιακό. Καίριο. Και θεωρώ ότι αναφέρεται σε πολύ πρώϊμο στάδιο της αγωγής του παιδιού. Είναι μάλιστα εξαιρετικά σύμφωνο με τις θεωρίες που θέλουν την αγωγή του παιδιού να αρχίζει όσον το δυνατόν ενωρίτερα.

Διαβάζοντάς το, θαύμασα ακόμη μια φορά τους -πριν από εμάς- σοφούς, οι οποίοι δεν είχαν Επιτροπές Σοφών, ούτε Αρχές Διασφάλισης Ποιότητας, κι όμως σκέφτονταν ότι τα πράγματα πρέπει να γίνονται μόνο με έναν τρόπο: σωστά και από την αρχή,  με την ευθύνη πάντα να ανήκει σε αυτόν που ορίζει.